Πολλά ήταν τα εκκλησάκια που βρίσκονταν σκαρφαλωμένα στα βράχια της Βαράσοβας χτισμένα από τους ασκητές που ζούσαν εκεί. Γι’ αυτό άλλωστε είχε την ονομασία Άγιο Όρος της Ρούμελης.

Το 1991 η συστηματική ανασκαφή του καθηγητή βυζαντινής αρχαιολογίας Αθανασίου Παλιούρα φέρνει στο φώς θησαυρούς χιλιάδων ετών, ένα πλήρες μοναστήρι μέσα σε σπήλαιο, με διώροφα κελιά, τριώροφο πύργο, μικρότερο σπήλαιο με την εστία, ναΐσκο στο κέντρο, κοιμητήριο με εκατοντάδες σκελετούς.

Το σπήλαιο του Αγίου Νικολάου της Βαράσοβας παρουσίαζε δραστηριότητα για δέκα αιώνες ως λατρευτικό και ησυχαστικό κέντρο. Η ανακάλυψη όμως εγκλείστρας ενός μικρού σπηλαίου πάνω από το μεγάλο, με ξύλινη σκάλα σε μικρό σκοτεινό δωμάτιο όπου παρέμενε ο μοναχός “έγκλειστος”, για μεγάλο διάστημα προσευχόμενος ή μελετώντας, κάνει το μνημείο μοναδικό.

Στην Ελλάδα είναι το μοναδικό που έχουμε, κάτι αντίστοιχο εντοπίστηκε στην Πάφο και στην Αίγυπτο και την Παλαιστίνη.