__01. Η Αγορά των Κομπεταλιαστών πήρε το όνομά της από τους Κομπεταλιαστές, μια ένωση απελεύθερων και δούλων που είχαν προστάτες τους Λάρητες, ρωμαϊκούς θεούς των σταυροδρομιών. Στον ίδιο χώρο όμως είχαν εγκατασταθεί και άλλοι, ρωμαίοι και ξένοι έμποροι, ενωμένοι σε συλλόγους κάτω από την προστασία ενός θεού, οι Ερμαϊστές και οι Απολλωνιαστές. Μαρμάρινες βάσεις και βωμοί, αφιερώματα των συλλόγων, είναι σκορπισμένα στο χώρο της πλατείας. Τα κτίρια που σώζονται στα νότια και στα ανατολικά της πλατείας φιλοξενούσαν στους χώρους τους εμπορικά καταστήματα, οι πιο πολλές όμως δραστηριότητες γίνονταν στον υπαίθριο χώρο, κάτω από σκιάδια και πρόχειρες τέντες με ξύλινους πασσάλους. Επίσης εδώ γίνονταν το εμπόριο των σιτηρών, αλλά και το ξακουστό παζάρι των σκλάβων που αναφέρει ο γεωγράφος Στράβων.
__02. Το Ιερό Στο χώρο του βρίσκονται τα ερείπια των τριών ναών, αφιερωμένων στο θεό: του ναού των Δηλίων, του ναού των Αθηναίων και του τωρινού ναού που χτίστηκε την εποχή του Πεισίστρατου.
__03. Ο Ναός των Δηλίων Απέναντι από το Αρτεμίσιο ,ο πρώτος ναός από τα νότια, που είναι και ο μεγαλύτερος, είναι ο ναός των Δηλίων. Η κατασκευή του άρχισε το 476π.Χ. και ολοκληρώθηκε το 314π.Χ..Οι κίονες από λευκό μάρμαρο έμειναν αράβδωτοι και οι πλάκες της κρηπίδας χωρίς την τελική λάξευση. Είναι ο μόνος ναός περίπτερος – ναός δηλαδή με κιονοστοιχίες και στις τέσσερις πλευρές – στη Δήλο. Ο ναός είχε σηκό, προναό με δυο κίονες “εν παραστάσι” και οπισθόδομο.
__04. Η Αγορά των Ιταλών Η είσοδος του τεράστιου συγκροτήματος που είναι γνωστό ως Αγορά των Ιταλών, του μεγαλύτερου οικοδομήματος της Δήλου, βρίσκεται αμέσων νότια από το Λητώο -ένα πρόπυλο με τέσσερις δωρικούς κίονες στην πρόσοψη. Πάνω από το ισόγειο υπήρχε όροφος με τετράγωνους πεσσούς αντί για κίονες στις στοές και ιωνικό επιστύλιο. Επίσης το κέντρο του χώρου καταλαμβάνει μια μεγάλη τετράπλευρη πλατεία, με διαστάσεις 48×68μ., που περιβάλλεται από δωρικές κιονοστοιχίες, με 112 συνολικά κίονες, από τους οποίους έχουν αναστηλωθεί ενδεικτικά δύο, στη Βόρεια πλευρά, με τα επιστύλιά τους.
__05. Άνδηρο των Λεόντων Πλαισιώνοντας τη λεωφόρο με τρόπο που μόνο στα Ιερά της Ανατολής και της Αιγύπτου συναντιέται, τα εντυπωσιακά θηρία κάθονται στα πίσω πόδια τους ανάμεσα στα σκέλια προβάλλοντας απειλητικά τον τονισμένο σε όγκο, εμπρόσθιο μέρος του κορμιού τους προκαλώντας δέος στον επισκέπτη, σαν αληθινοί φρουροί του Ιερού. Από τους δεκαέξι αρχικά φοβερούς λέοντες σώθηκαν ολόκληροι ή κομματιασμένοι εννέα, ενώ ένας που μεταφέρθηκε τον 17ο αιώνα στη Βενετία, βρίσκεται σήμερα με νέο, αταίριαστο, κεφάλι μπροστά στον ναύσταθμο της Γαληνοτάτης.
__06. Η Ιερή Λίμνη Η Οικία της Λίμνης είναι από τα πιο κομψά σπίτια της Δήλου, μέσα σε παράγωνο οικόπεδο που περιβάλλεται ολόγυρα από δρόμους. Στις γωνιές του σπιτιού, πάνω σε πέτρα γρανίτη σώζονται ανάγλυφα τα εμβλήματα των Διόσκουρων, μια ασπίδα ανάμεσα σε δύο κωνικούς πύλους, που αποτελούσαν από τροπαϊκά σύμβολα, όπως και ο φαλλός ή το ρόπαλο του Ηράκλεους. Ιδιαίτερα αξιοπρόσεκτο είναι το ωραίο πηγάδι της αυλής που ανασυστάθηκε τελευταία και ένα δεύτερο που για λόγους εξοικονόμησης χώρου ανοίχτηκε μέσα στο πάχος του τοίχου. Το δάπεδο του αιθρίου σώζει καλόγουστο ψηφιδωτό με απλά γεωμετρικά σχέδια Στους τοίχους του ανδρώνα διατηρούνται αρκετά λείψανα κονιαμάτων.
__07. Οικία Κωμωδών Μεγαλύτερη είναι η οικία των Κωμωδών, με δωρικές κιονοστοιχίες στις στοές του αιθρίου πάνω στις οποίες στηρίζονταν ιωνικές παραστάδες που κρατούσαν τη στέγη του ορόφου κατά τρόπο όμοιο με την Αγορά των Ιταλών.
__08. Οικία Διαδούμενου Το κτίριο με διαστάσεις 36×26μ θεωρείται πολύ μεγάλο για ιδιωτικό σπίτι και μάλλον φιλοξενούσε σύλλογο όπως και το γειτονικό οικοδόμημα των Ποσειδωνιαστών. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ψηλές κυλινδρικές βάσεις από λευκό μάρμαρο που υποστήριζαν τις γκρίζες κολόνες στις στοές του αιθρίου – μία από αυτές σώζει ημιτελείς ανάγλυφες παραστάσεις. Οφείλει το όνομά του σε γνωστό άγαλμα του γλύπτη Πολυκλείτου.
__09. Λέσχη Ποσειδωνιαστών Το Κοινό των Ποσειδωνιαστών της Βηρυτού (λέσχη) ήταν θρησκευτικό και εμπορικό κέντρο εμπόρων και εφοπλιστών από την Βηρυτό, τους οποίους είχε συγκεντρώσει στη Δήλο η μεγάλη οικονομική ανάπτυξη του νησιού, κάτω από την προστασία του θεού Βάαλ, που ταυτίστηκε με τον ελληνικό Ποσειδώνα.
__10. Υπόστηλη αίθουσα Η Υπόστυλη Αίθουσα είναι ένα από τα πιο ιδιόμορφα και ενδιαφέροντα κτήρια της αρχαίας αρχιτεκτονικής. Στη Νότια όψη υπήρχε στοά με δεκαπέντε πώρινους δωρικούς κίονες. Αντίθετα με τους κίονες ο στυλοβάτης και τα κιονόκρανα ήταν μαρμάρινα, όπως και το επιστύλιο. Μετά τα 166π.Χ. ο όρος Δήλιοι αντικαταστάθηκε με τον όρο Αθηναίοι. Την τεράστια στέγη στήριζαν 44 πώρινοι κίονες (σε σειρές 9×5 κίονες, εκτός από την μεσαία σειρά που είχε μόνο 4 κίονες αφήνοντας ελεύθερο το κέντρο του χώρου). To κτήριο, τελείωσε στα 208π.Χ., ο προορισμός όμως είναι άγνωστος. Μερικοί το θεωρούν εστιατόριο. Μετά την καταστροφή του κτίστηκαν στη θέση του ιδιωτικά κτίρια, λείψανα των οποίων σώζονται. Ανατολικά από την Υπόστυλη Αίθουσα βρίσκεται το ιερό των δώδεκα Θεών, το Δωδεκάθεο.
__11. Εμπορικό Λιμάνι Στα εμπορικά λιμάνια υπήρχαν πολλά καταστήματα και αποθήκες ανοιχτά στην θάλασσα, σχεδόν χωρίς καμία επικοινωνία με την πόλη. Αυτό δείχνει ότι τα εμπορεύματα προορίζονταν για άμεση εξαγωγή. Ο Στράβων γράφει ότι η Δήλος μπορούσε να εισάγει και να εξάγει την ίδια μέρα δεκάδες χιλιάδες σκλάβους γι’ αυτό υπήρχε και παροιμία που έλεγε “έμπορε , έλα στο λιμάνι, ξεφόρτωσε και όλα πουλήθηκαν”.
__12. Συνοικία του Θεάτρου Η Συνοικία του Θεάτρου, η πιο ενδιαφέρουσα ίσως περιοχή της πόλης, έχει αποκαλυφθεί σε μεγάλη έκταση. Δρόμοι, εργαστήρια και προπάντων μαγαζιά που εξυπηρετούσαν το ζωηρότατο εμπόριο της Δήλου, με άφθονα ακόμη σκεύη και έπιπλα, μαρμάρινα τραπέζια και πιθάρια, σκεύη από λίθο ή πηλό, εντυπωσιάζουν.
__13. Οικία του Ερμή Πρόκειται για μια πλούσια οικία του 2ου αι π.Χ. Αναπτύσσεται σε τέσσερα κλιμακωτά επίπεδα.
__14. Οικία του Διονύσου Η οικία του Διονύσου, ξεχωρίζει από μακρυά με τις τεράστιες μαρμάρινες κολόνες που εξέχουν πάνω από τους τοίχους. Το πιο διάσημο στοιχείο του σπιτιού είναι το έξοχο έμβλημα στο κέντρο του ψηφιδωτού δαπέδου της αυλής που αποτελεί ένα από τα πιο θαυμάσια δημιουργήματα της ελληνιστικής ψηφιδωτής διακόσμησης. Παριστάνεται ο θεός Διόνυσος με ολάνοιχτες φτερούγες, στεφανωμένος με κισσό, πάνω σε τίγρη που φέρει επίσης γύρω στο λαιμό στεφάνι με κληματίδες και σταφύλια. Στο δεξί του χέρι κρατεί ο θεός σαν δόρυ τον θύρσο στολισμένο με ταινίες. Στο δάπεδο, ανάμεσα σε φυτά ένας κάνθαρος, σκεύος κρασιού, όλα σύμβολα του θεού του κρασιού που παριστάνεται εδώ ίσως στο ταξίδι του ερχομού του από την Ινδία.
__15. Θέατρο Το Θέατρο κτίστηκε στον 3ο π.Χ. αι. και παρουσιάζει την συνηθισμένη μορφή ενός αρχαίου θεάτρου με το κοίλον, τον χώρο όπου κάθονταν οι θεατές, πάνω στην Δυτική πλευρά του λόφου με εξαίρετη θέα προς την θάλασσα και τα λιμάνια, την ημικυκλική ορχήστρα και την σκηνή. Από τα μαρμάρινα καθίσματα του κοίλου, που μπορούσαν να φιλοξενούσουν γύρω τους πέντε χιλιάδες θεατές, σώζονται ελάχιστα. Καλύτερα διατηρείται η πρώτη σειρά γύρω στην ορχήστρα, η προεδρία, τα μόνα καθίσματα που είχαν στήριγμα για την πλάτη (ερεισίνωτον).
__16. Οικία των Προσωπείων Το συγκρότημα της Οικίας των προσωπείων αποτελείται από τέσσερις κατοικίες. Μια μεγάλη δεξαμενή, λαξευμένη σε φυσικό γρανίτη, εφοδίαζε με νερό όλα τα σπίτια του οικοδομικού τετραγώνου, που οικοδομήθηκε γύρω στο 150-100π.Χ.. Στην πλούσια αυτή κατοικία, που ήταν διακοσμημένη με εξαιρετικά ψηφιδωτά δάπεδα και τοιχογραφίες, βρέθηκαν πολυτελή αγγεία, χρυσά, κοσμήματα και αγάλματα.
__17. Οικία των Δελφινιών Μια μεγάλη ροζέτα με φυτικά θέματα διακοσμεί το κέντρο του δαπέδου, πλαισιωμένη από ομόκεντρους διακοσμημένους κύκλους. Σε έναν από αυτούς διαβάζεται ακόμη το όνομα του κατασκευαστή. Η υπογραφή ενός τέτοιου έργου είναι σπάνια, αφού οι ψηφοθέτες, ως απλοί τεχνίτες, έμεναν συνήθως ανώνυμοι. Αξιοπρόσεκτη είναι η ζώνη με διακόσμηση σε σχήμα κεφαλών γρυπών, πτηνών και λεόντων. Στις τέσσερις γωνίες του δαπέδου παριστάνονται συμπλέγματα ζευγαριών δελφίνων που τα ιππεύουν έρωτες με τα σύμβολα του Ερμού(κηρύκειο), του Ποσειδώνος (τρίαινα), του Διονύσου (θύρσο), το σύμβολο του τετάρτου ερωτιδέα δεν διακρίνεται. Θαυμάσια είναι η όλη σύνθεση και η ποικιλία των χρωμάτων.
__18. Συνοικία του Ινωπού Στην Βόρεια όχθη τού ποταμού έχει αναπτυχθεί η συνοικία του Ινωπού. Απο τα σπίτια που έχουν ανασκαφή ξεχωρίζει η οικία του Ινωπού, χαρακτηριστικό αρχοντικό με δύο εισόδους. Αρκετά δυτικότερα βρίσκεται η οικία με την μία κολόνα που πήρε το όνομά της από την μια και μοναδική κολόνα που στήριζε στοά μπροστά στον ανδρώνα. Αξιοπρόσεκτο είναι δίπλα στο δρόμο το δωμάτιο μπάνιου με την πήλινη μπανιέρα ακόμα στην θέση της.
__19. Η Δεξαμενή του Θεάτρου Ιδιαίτερα αξιοθέατη είναι η δεξαμενή του Θεάτρου, όπου συγκεντρώνονταν τα νερά της βροχής. Η οροφή στηριζόταν πάνω σε οκτώ θαυμάσια διατηρημένα και αριστοτεχνικά κατασκευασμένα τόξα από γρανίτη.
__20. Ναός της Ήρας Ο ναός της Θεάς, αποτελείται από ωστικό και πρόναο με δύο κίονες, εν παραστάσι στην πρόσοψη. Από μάρμαρο έχουν κατασκευαστεί οι τοίχοι του μικρού και καλοδιατηρημένου ναού, ο οποίος χρονολογείται από το 500π.Χ. Σε καλή κατάσταση σώζεται και ο μαρμάρινος βωμός της θεάς. Πάνω στο βάθρο του βρέθηκαν, κατά την ανασκαφή του 1912, πολλά αφιερώματα που έχουν εκτεθεί στο Μουσείο.
__21. Ιερό του Ηρακλή Το σπήλαιο, τεχνητό στο μεγαλύτερο μέρος του, εκμεταλλεύεται φυσικό κοίλωμα του βράχου που στεγάστηκε με τεράστιους τετραγωνικούς ογκόλιθους γρανίτη. Ένας μεγάλος όγκος γρανίτη στην μέση του χώρου, χρησίμευε ως βάθρο για το άγαλμα του Ηρακλέους, του οποίου βρέθηκαν τμήματα κατά την ανασκαφή.
__22. Ο Κύνθος από τον Ιερό δρόμο Παρά την κακή διατήρηση των ερειπίων η ανάβαση στην κορυφή του Κύνθου αξίζει τον κόπο, ιδίως σε μέρες με καλή ορατότητα, αφού έχει κανείς την ευκαιρία να απολαύσει τη μοναδική θέα με τις Κυκλάδες απλωμένες σχεδόν κυκλικά ολόγυρα από την Δήλο. Σε αυτό το γεγονός άλλωστε οφείλεται και το όνομά τους.
__23. Το Ιερό του Προμαχώνα Ήταν πιθανόν αφιερωμένο στην λατρεία της Αφροδίτης ή της Αρτέμιδας Σωτείρας. Στον ναό σώζεται η βάση του λατρευτικού αγάλματος και μπροστά στον ναό ο μαρμάρινος βωμός. Το ιερό καταστράφηκε εντελώς στην επιδρομή του 69π.Χ., έτσι, δύο χρόνια αργότερα ο Γάιος Τριάριος έκτισε πάνω από τον ναό έναν προμαχώνα του τοίχους με το οποίο προσπάθησε να προστατεύσει ότι απέμεινε από την πόλη.
__24. Λητώον Ναός του 6ου αιώνα π.Χ. αφιερωμένος στην Λητώ μητέρα του Απόλλωνα και της Άρτεμις. Στον σηκό του ναού υπήρχε το αρχαϊκό ξόανο της Λητώς καθισμένης σε θρόνο, ντυμένο με λινό χιτώνα και πορφυρό ιμάτιο, έργο τόσο περίεργο για τους ανθρώπους των ελληνιστικών χρόνων, ώστε, όπως αναφέρει ο ιστορικός Σήμος ο Δήλιος, ο μελαγχολικός φιλόσοφος Παρμενίσκος από το Μεταπόντιον ξέσπασε σε γέλια μόλις το αντίκρισε.
__25. Το Μνημείο των Ταύρων Πρόκειται για ένα επίμηκες, εξαιρετικά ιδιόμορφο κτίσμα με το μήκος του να φτάνει τα 68 μέτρα. Οικοδόμημα του 4ου αιώνα π.Χ., στέγαζε πιθανόν μια τριήρη, αφιέρωμα στον Απόλλωνα έπειτα από νικηφόρα ναυμαχία πιθανότατα του βασιλιά της Μακεδονίας, Δημήτριου Πολιορκητή. Το εσωτερικό ήταν διακοσμημένο με Νηρηίδες που ιππεύουν θαλάσσια τέρατα και δελφίνια που πηδούν πάνω από τα αφρισμένα κύματα.
__26. Η Στοά του Αντιγόνου Οικοδομήθηκε γύρω στο 250π.Χ. από τον βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονο Γονατά, όπως δήλωνε επιγραφή στο επιστύλιο: “ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΑΝΤΙΓΟΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΜΑΚΕΔΩΝ ΑΠΟΛΛΩΝ”. Στον Δωρικό θριγκό, τρίγλυφα εναλλάσσονταν με ανάγλυφες κεφαλές ταύρων. Το άγαλμα του Γάιου Βιλλιηνού ανθυπάτου των Ρωμαίων δίνει μια ιδέα για το ύψος της στοάς και την εικόνα που θα παρουσίαζε το ιερό με τα εκατοντάδες αναθηματικά αγάλματα.
__27. Αθλητικές Εγκαταστάσεις Στις πρώτες δεκαετίες του 3ου αιώνα π.Χ. και στα Βορειο-ανατολικά του Ιερού διαμορφώθηκε το Στάδιο με μεγάλες επιχώσεις της περιοχής και την κατασκευή ισχυρού αναλημματικού τοίχου στα ανατολικά. Στον γύρω χώρο είναι συγκεντρωμένες όλες οι αθλητικές εγκαταστάσεις, οι Παλαίστρες, το Γυμνάσιο και ο Ιππόδρομος. Εκεί βρίσκονται επίσης σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, πιθανόν η παλαίστρα του Στασέα , ένα εξαιρετικά επιτυχημένο ιδιωτικό σχολείο για τους γιους των πλουσίων οικογενειών, και η παλαίστρα του Γρανίτη.
__28. Γυμνάσιο Η κατασκευή του Γυμνασίου πιθανολογείται στις αρχές του 3ου αι. Ανακατασκευάστηκε αργότερα από τους Αθηναίους και καταστράφηκε στα 88 π.Χ. Αξιοπρόσεκτο είναι το σύστημα παροχέτευσης των νερών της βροχής με τις μαρμάρινες λεκάνες στις τέσσερις γωνίες της αυλής. Απόηχος της ζωής που έσφυζε κάποτε στον χώρο είναι τα πάμπολλα χαραγμένα στις πλάκες και στα σκόρπια μάρμαρα ονόματα εφήβων, των καλών, των ωραίων της στιγμής, τα παιχνίδια τους και οι σκανδαλιές τους. (βλέπετε την ίδια φωτογραφία, επειδή το Γυμνάσιο ανήκε στις Αθλητικές Εγκαταστάσεις)
__29. Οικία Τριαίνης (δεν διατίθεται κείμενο)
__30. Φαλλός αφιερωμένος στο Θεό Διόνυσο (δεν διατίθεται κείμενο)
