Χώρα Φολεγάνδρου
Η πρωτεύουσα του νησιού, η Χώρα, βρίσκεται σε απόσταση λιγότερο από 3,5 χιλιόμετρα από το λιμάνι προς τα Βορειοδυτικά, στην άκρη ενός μεγάλου γκρεμού που βλέπει στην θάλασσα, σε υψόμετρο 200 περίπου μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Έχει περίπου 250 μόνιμους κατοίκους που ασχολούνται κύρια με τον τουρισμό και την γεωργία και είναι η πρωτεύουσα του νησιού και η έδρα της μοναδικής κοινότητας.
Η Χώρα θεωρείται από τους πολλούς επισκέπτες της ως ένα από τους πλέον γραφικούς οικισμούς των Κυκλάδων. Στην πραγματικότητα αποτελείται από δύο ξεχωριστούς οικισμούς. Ο παλιότερος είναι ο Μεσαιωνικός που ονομάζεται Κάστρο, γιατί τα ίδια τα σπίτια αποτελούν τα εξωτερικά τείχη ενός Βενετσιάνικου Κάστρου που από τις αρχές του 13ου αιώνα προστάτευε τον πληθυσμό από τις επιθέσεις των πειρατών και ποικίλων επίδοξων κατακτητών. Ο νεώτερος οικισμός, που άρχισε να κτίζεται έξω από τα τείχη μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους, ονομαζόταν απλώς “χωριό” μέχρι τους προπολεμικούς χρόνους. Στο “χωριό” συνέχισαν να κτίζουν τα σπίτια τους όπως στο κάστρο, παρότι τώρα δεν υπήρχε ο κίνδυνος των επιδρομών. Δημιούργημα της νέας αρχιτεκτονικής είναι και τα ξύλινα μπαλκονάκια των σπιτιών με τις ωραίες κατάλευκες φαρδιές σκάλες που τις χρησιμοποιούσαν και για κάθισμα, οι πολύχρωμες πόρτες και παράθυρα και το σοβάντισμα των σπιτιών.
Η θέα από τη Χώρα είναι μαγευτική, απεριόριστη και προσφέρει μια θαυμάσια ευκαιρία για φωτογραφίες από την άκρη της “Πούντας”, από την εκκλησία της Παντάνασσας μέσα στο Κάστρο, ή από τις βεράντες και τις ταράτσες των κτισμάτων του οικισμού.
Οι μικρές, σχεδόν συνεχόμενες, πλατείες του οικισμού διαθέτουν πολλά καφενεία και ταβέρνες, αλλά ταυτόχρονα έχουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους η καθεμιά. Η πλατεία Πούντα προσφέρει την απεριόριστη θέα της Βόρειας απρόσιτης πλευράς του Κάστρου και αποτελεί ένα εξαιρετικό χώρο για μικρής κλίμακας πολιτιστικές εκδηλώσεις, τόσο του σχολείου (στην πραγματικότητα είναι η αυλή του!), όσο και άλλων φορέων. Η πλατεία των Ντουνάβηδων προσφέρει τα καυτά μεσημέρια, απλόχερα τη σκιά που δημιουργούν τα μεγάλα της δένδρα, για ένα καλό γεύμα, ή ένα δροσερό καφέ. Η Πλατεία Κονταρίνη και η Πιάτσα προσφέρουν τα βράδια, κυρίως στους νέους, αλλά όχι μόνο, τη ζωντάνια της μουσικής και το κέφι, ντόπιων και επισκεπτών, που τραβάει μέχρι αργά τη νύκτα.
Οι δυνατότητες για διαμονή στη Χώρα είναι μεγάλες, δεδομένου ότι τα περισσότερα ξενοδοχεία βρίσκονται εδώ, είτε στο Κάστρο, είτε μέσα στη Χώρα, είτε πολύ κοντά, λίγο έξω από τον οικισμό. Σχεδόν όλες οι τουριστικές και οι υπόλοιπες υπηρεσίες είναι συγκεντρωμένες εδώ. Μπορείτε να νοικιάσετε αυτοκίνητο, μηχανάκι, ή σκούτερ, να προμηθευτείτε καύσιμα, από το μοναδικό πρατήριο του νησιού, να χρησιμοποιήσετε τις ταχυδρομικές υπηρεσίες, να κάνετε τα καθημερινά σας ψώνια. Τράπεζες δεν υπάρχουν στο νησί, παρά μόνο μια αυτόματη ταμειακή μηχανή (ΑΤΜ) που δέχεται όλες τις γνωστές πιστωτικές και άλλες κάρτες.
Το φαγητό εδώ είναι πολύ καλό και οι μαγαζάτορες, ντόπιοι οι περισσότεροι, αλλά και μερικοί από άλλα μέρη της Ελλάδας που έχουν αγαπήσει τον τόπο, είναι πολύ εξυπηρετικοί, ευγενείς και ευχάριστοι, ακόμα και τις ώρες της πολλής δουλειάς.
Η διασκέδαση στη Χώρα είναι εξασφαλισμένη για όλους και προσφέρεται απλόχερα για όλα τα γούστα. Υπάρχουν ήσυχα μπαράκια με καλή μουσική, καλά ποτά και φυσικά το ντόπιο ρακόμελο, αλλά υπάρχουν και πιο νεανικών προδιαγραφών μπαράκια, πάλι με καλή μοντέρνα μουσική και πάντα καλά ποτά, αλλά με πιο πολλά ντεσιμπέλ και πιο πολύ κέφι που μπορεί να οδηγήσει και σε αυτοσχέδια γλέντια, αν βρεθεί το κατάλληλο όργανο εκεί κοντά.
Για κολύμπι μπορείτε να πάτε σε οποιαδήποτε παραλία του νησιού, με όποιο μέσο θέλετε. Λεωφορείο, ταξί, αυτοκίνητο, σκούτερ, καραβάκι από το λιμάνι, ή την Αγκάλη, ακόμα και με τα πόδια, αν σας αρέσει η πεζοπορία και αντέχετε τη ζέστη και τις ανηφόρες.
Στη Χώρα γίνονται τα περισσότερα πανηγύρια, γιορτές και εκδηλώσεις του καλοκαιριού. Εδώ είναι το κέντρο των Πολιτιστικών εκδηλώσεων που γίνονται τον Ιούλιο και τον Αύγουστο κάθε χρόνο με το όνομα “Γιορτές Φολεγάνδρου” που διοργανώνει η μη κερδοσκοπική Εταιρεία Media dell’ Arte ανελλιπώς από το 2003. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος “Η Φολέγανδρος” κάθε Ιούλιο και Αύγουστο διοργανώνει εκθέσεις εικαστικών τεχνών, κεραμικής και άλλες εκδηλώσεις.
Καραβοστάσης ή Χοχλίδια
Ο Καραβοστάσης βρίσκεται 3 χιλιόμετρα Νοτιοανατολικά από την Χώρα και φιλοξενεί το μοναδικό λιμάνι του νησιού. Είναι ένας μικρός οικισμός με 50 περίπου μόνιμους κατοίκους, με μικρά κάτασπρα παραδοσιακά σπίτια, έναν γραφικό όρμο που φιλοξενεί αλιευτικά, τουριστικά και μικρά σκάφη, και λιμενικές εγκαταστάσεις για εξυπηρέτηση των πλοίων της γραμμής.
Το λιμάνι κατασκευάστηκε το 1984 με την δημιουργία του μόλου όπου μπορούσαν να δέσουν και τα μεγάλα οχηματαγωγά και επιβατικά πλοία της γραμμής. Πιο πριν τα πλοία της γραμμής αποβίβαζαν τους επιβάτες και τα εμπορεύματα με βάρκες, τις γνωστές, σε όλους τους ταξιδιώτες εκείνης της εποχής, λάντζες. Στο κοινοτικό αρχείο διαβάζουμε ότι το πρώτο ατμόπλοιο της άγονης γραμμής των Κυκλάδων έπιασε στον Καραβοστάση το 1891.
Από τον Καραβοστάση ξεκινούν επίσης όλα τα εκδρομικά σκάφη που κάνουν το γύρο του νησιού, η που επισκέπτονται διάφορες παραλίες, όπως το Κάτεργο και την Αγκάλη.
Στο λιμάνι μπορείτε να δείτε τον κάτασπρο ναΐσκο του Αγίου Αρτεμίου στην παραλία με το ωραίο παλιό πηγάδι και, ανηφορίζοντας στο δρόμο προς την Χώρα, το ξωκλήσι των Αγίων Πάντων που το μισό είναι κτισμένο στο βράχο.
Στην είσοδο του όρμου, όπως μπαίνουν τα καράβια προς το λιμάνι υπάρχουν δυο μικρά νησάκια που ονομάζονται οι Δύο Αδελφοί.
Ανοιχτά προς τα Νότια, δίπλα στην παραλία Λιβάδι, βρίσκεται το νησάκι Άγιος Ιωάννης με την ομώνυμη κάτασπρη εκκλησούλα.
Κοντά στον Καραβοστάση βρίσκεται η μια από τις δυο σπηλιές του νησιού, η σπηλιά του Γεωργίτση, την οποία μπορείτε να δείτε μόνο προσεγγίζοντας με δικό σας σκάφος, ή όταν σταθμεύουν τα εκδρομικά σκάφη του νησιού, όταν περνούν από εκεί.
Οι δυνατότητες για διαμονή στην περιοχή του Καραβοστάση είναι πολλές σε σύγχρονες και άνετες μικρές ξενοδοχειακές μονάδες. Το φαγητό είναι καλό στις παραλιακές ταβέρνες, όπου θα απολαύσετε πραγματικά φρέσκο ψάρι και διάφορες νοστιμιές, συνοδευόμενες με παγωμένο ούζο, ή δροσερό κρασί.
Στον Καραβοστάση μπορείτε να κολυμπήσετε στην αμμουδερή παραλία με τα αλμυρίκια δίπλα στο λιμάνι και στην Βάρδια, μια παραλία ακριβώς πίσω από το λιμάνι προς τα βόρεια που την προσεγγίζετε με σκαλιά.
Επίσης, μπορείτε να κολυμπήσετε στις γειτονικές παραλίες Λατινάκι, Βιτσέντζο, Πουντάκι και Λιβάδι στις οποίες μπορείτε να πάτε με αυτοκίνητο, ή και με τα πόδια (10 έως 30 λεπτά ποδαρόδρομο).
Και φυσικά, μπορείτε να επιβιβαστείτε σε ένα από τα εκδρομικά σκάφη, να ακολουθήσετε το πρόγραμμα της εκδρομής και να κολυμπήσετε σε όποια παραλία σας οδηγήσει ο καπετάνιος.
Ο Καραβοστάσης αποτελεί την είσοδο των επισκεπτών με το νησί και διαθέτει τακτική συγκοινωνία με την Χώρα. Σημειωτέον ότι οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, ή της νύκτας και αν πιάσει το καράβι, υπάρχει λεωφορείο που φέρνει τους επισκέπτες στην Χώρα.
Λιβάδι
Ο οικισμός Λιβάδι είναι ένας μικρός παλιός αγροτικός οικισμός με πολύ λίγους μόνιμους κατοίκους μέσα σε μια μικρή πεδινή περιοχή, στα Νοτιανατολικά της Χώρας. Καλός χωματόδρομος συνδέει το Λιβάδι με την ομώνυμη παραλία, απ’ όπου ο ασφαλτοστρωμένος παραλιακός δρόμος οδηγεί στον Καραβοστάση.
Άνω Μεριά
Ο διάσπαρτος οικισμός Άνω Μεριά βρίσκεται σε απόσταση περίπου 6 χιλιόμετρα (τα πρώτα σπίτια) Βορειοδυτικά από την Χώρα. Είναι ο μεγαλύτερος οικισμός του νησιού με περισσότερους από 300 μόνιμους κατοίκους με κύριο χαρακτηριστικό του ότι δεν είναι ένα τυπικό χωριό αφού δεν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο “κέντρο” του χωριού. Όλοι σχεδόν οι Πανωμερίτες ασχολούνται κυρίως με τις αγροτοκτηνοτροφικές εργασίες, όπως έκαναν και πριν πολλά χρόνια, και μόνο λίγοι έχουν στραφεί σε επαγγέλματα που έχουν σχέση με τον τουρισμό.
Κατά μήκος του δρόμου που οδηγεί από την Χώρα στην Άνω Μεριά θα δείτε παλιούς ανεμόμυλους υπολείμματα ενός μεγάλου αριθμού από ανεμόμυλους του παρελθόντος. Μερικοί απ’ αυτούς διατηρούνται σε σχετικά καλή κατάσταση, ενώ άλλοι είναι ερειπωμένοι.
Αν μείνετε στην Άνω Μεριά (υπάρχουν λίγα καταλύματα), μπορείτε να πάτε για μπάνιο στις γειτονικές παραλίες Άγιος Γεώργιος και Λυγαριά, όπου οδηγεί ένας σχετικά καλός χωματόδρομος.
Η πρόσβαση στη Άνω Μεριά γίνεται με τακτικά δρομολόγια λεωφορείου της γραμμής Χώρα-Άνω Μεριά και με ταξί, αυτοκίνητο, ή μοτοσικλέτα. Κάποια δρομολόγια της Γραμμής Χώρα-Αγκάλη επιστρέφουν στον γυρισμό και από την Άνω Μεριά.
Αγκάλη
Η Αγκάλη είναι ένας μικρός γραφικός παραθαλάσσιος οικισμός, αμφιθεατρικά κτισμένος στον κόλπο Βαθύ, 3-4 περίπου χιλιόμετρα Βορειοδυτικά από την Χώρα. Δεν έχει μόνιμους κατοίκους και χρησιμοποιείται ως παραθεριστικός οικισμός τους καλοκαιρινούς μήνες.
Υπάρχει δυνατότητα για διαμονή στον οικισμό. Οι περισσότεροι επισκέπτες διαμένουν στην Χώρα και στον Καραβοστάση και έρχονται εδώ για μπάνιο και φαγητό. Οι μικρές ταβέρνες προσφέρουν καλό φαγητό, σερβίροντας πιάτα της ώρας και μερικές φορές φρέσκο ψάρι.
Έχει ωραία θέα στον κόλπο Βαθύ και δέχεται πολλούς επισκέπτες που έρχονται καθημερινά με εκδρομικά καΐκια, με το λεωφορείο ή με τα πόδια. Ο επισκέπτης μπορεί να κάνει μπάνιο στην παραλία του οικισμού, που θεωρείται η ομορφότερη του νησιού και στις κοντινές παραλίες του Αγίου Νικολάου, όπου βρίσκεται το ομώνυμο ξωκλήσι (λίγες εκατοντάδες μέτρα δυτικότερα από την παραλία της Αγκάλης) και στην παραλία Φηρά στα Νότια της Αγκάλης, σχεδόν στην άκρη του όρμου.
Σε μικρή απόσταση από τον οικισμό, κοντά στο ακρωτήριο Ασπροπούντα μπορείτε να επισκεφτείτε τον όμορφο παλιό φάρο.
Η πρόσβαση από την Χώρα γίνεται ακόμα και με τα πόδια (λιγότερο από μια ώρα), ή με εκδρομικά καΐκια που έρχονται εδώ από τον Καραβοστάση. Με αυτοκίνητο, ή με μοτοσικλέτα η διαδρομή είναι λίγα λεπτά. Ο δρόμος συνδέει τον οικισμό και με το δεύτερο χωριό του νησιού, την Άνω Μεριά. Λειτουργεί και τακτικό δρομολόγιο λεωφορείων Χώρα – Αγκάλη, που μια φορά την ημέρα πηγαίνει απευθείας και στην Άνω Μεριά.
