Κοζάνη

Η Κοζάνη είναι η πρωτεύουσα της ομώνυμης Περιφερεαικής Ενότητας. Εκτός από πρωτεύουσα Π.Ε. και επαρχίας είναι έδρα της Περιφέρειας Δ. Μακεδονίας, του εφετείου, της Μητρόπολης Σερβίων και Κοζάνης, του ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας και του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, με έντονη ζωή και ποικίλες πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις. Είναι κτισμένη σε υψόμετρο 720μ. στους πρόποδες του όμορφου Βερμίου και στη νότια πλευρά της αντικρίζει την εύφορη κοιλάδα του Αλιάκμονα.Το κλίμα είναι ηπειρωτικό με κρύους χειμώνες, χιόνια και ζεστά καλοκαίρια.

Η ευρύτερη περιοχή είναι πλούσια σε αποθέματα λιγνίτη, χρωμίτη, αμιάντου και διαφόρων άλλων.Η θέση της πόλης είναι σε τέτοιο σημείο που την καθιστά συγκοινωνιακό κόμβο που συνδέει την Μακεδονία με την Ήπειρο και τη Θεσσαλία.Η κατασκευή της νέας Εγνατίας μείωσε την απόσταση προς τα μεγάλα αστικά κέντρα και διευκόλυνε την πρόσβαση επισκεπτών και επενδυτών.

Στο Δήμο Κοζάνης μπορείτε να επισκεφθείτε τα μουσεία της πόλης, τις παλιές βυζαντινές εκκλησίες της, την Κοβεντάρειο Βιβλιοθήκη με το σπάνιο αρχειακό υλικό της, μπορείτε να ξεκουραστείτε στις όμορφες εξοχικές περιοχές που αφθονούν στο Δήμο, αλλά και να απολαύσετε τις πεντανόστιμες τοπικές συνταγές ή να κάνετε τις αγορές σας στη σύγχρονη αγορά.

O Δήμος Κοζάνης και οι φιλόξενοι κάτοικοί του, φροντίζουν για την διατήρηση της πλούσιας τοπικής παράδοσης αλλά και για την ανάπτυξη της πόλης μέσα από σύγχρονες υποδομές με όραμα για το μέλλον, που θα φέρουν την πόλη σε μια θέση ευημερίας και ξεχωριστής λειτουργικότητας.

Οι πρώτοι άνθρωποι εμφανίζονται στην περιοχή ήδη από τη Παλαιολιθική Εποχή, όπως δείχνουν τα λίθινα εργαλεία που βρέθηκαν στη περιοχή της Σιάτιστας. Κατά τη Νεολιθική Εποχή δημιουργούνται πολλοί οικισμοί, όπως στην Αιανή, στην παραλίμνια περιοχή του Αλιάκμονα (Σέρβια, Βελβεντό, Ρύμνιο), στην Κίτρινη Λίμνη (Σαρί Γκιόλ), στην Εορδαία (Μαυροδένδρι, Ποντοκώμη), στο Βόιο και στην περιοχή της Κοζάνης.

Στην αρχαϊκή περίοδο δεσπόζει η αρχαία πόλη της Αιανής, ως πρωτεύουσα του βασιλείου της Ελίμειας. Στην κλασική περίοδο καθώς και στα ελληνιστικά-ρωμαϊκά χρόνια αναπτύσσονται και άλλες πόλεις και μικρότερα χωριά στην Ελίμεια, στην Ορεστίδα και στην Εορδαία. Σημαντικοί επισκέψιμοι χώροι αυτών των εποχών είναι η αρχαία Αιανή, η αρχαία πόλη στον Πολύμυλο, οι μακεδονικοί τάφοι στην Σπηλιά και τους Πύργους Εορδαίας, η αρχαία πόλη στην Απιδέα, στη Ποντοκώμη και στον Περδίκκα. Σημαντικοί οικισμοί – κάστρα, τα οποία είναι προσιτά, βρίσκονται στη περιοχή του Βοΐου όσο και στη περιοχή της Εορδαίας.

Στη Βυζαντινή Εποχή, η Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης επηρεάζεται από τις διάφορες επιδρομές βόρειων φύλων. Τις επιδρομές των Γότθων κατά τον 5ο αι. μ.Χ. ακολούθησαν οι επιδρομές των Σλάβων από τα μέσα του 6ου αι. και έπειτα. Τη μικρή περίοδο ειρήνης αναστάτωσαν οι επεκτατικές διαθέσεις των Βουλγάρων, τις οποίες το 1018 ο Βασίλειος ο Β΄ κατάφερε να τιθασεύσει. Ακολουθούν οι Νορμανδοί στο τέλος του 11ου αι., και οι Σέρβοι από τα τέλη του 13ου αι., κυρίως με τον Στέφανο Ντούσαν από το 1333, ο οποίος εκμεταλλεύτηκε τις εμφύλιες διαμάχες των Βυζαντινών. Η σημαντικότερη και σπουδαιότερη πόλη αυτής της περιόδου στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης είναι τα Σέρβια. Η οχύρωση της πόλης χτίστηκε σταδιακά και φαίνεται ότι ανακατασκευάσθηκε ριζικά μετά τις καταστροφές που υπέστη από τους Σταυροφόρους κατά τον 13ο αιώνα. Το κάστρο αυτό αποτελεί σήμερα και το σπουδαιότερο επισκέψιμο αμυντικό μνημείο της μεσαιωνικής περιόδου στην Π.Ε. Κοζάνης. Από αυτή τη περίοδο δεν λείπουν και τα λατρευτικά μνημεία, κυρίως εκκλησίες και μοναστήρια, τα οποία βρίσκονται επίσης στο Βελβεντό, την Αιανή, στο Βόιο (Σισάνι) και στην Εορδαία (Πύργοι).

Από τα μέσα του 18ου αι. η ενασχόληση των κατοίκων της περιοχής με το εμπόριο προς τη Κεντρική, Βόρεια και Ανατολική Ευρώπη οδήγησε σε σημαντική οικονομική ανάπτυξη και στην άνθηση των τεχνών και της αρχιτεκτονικής στη περιοχή. Δυστυχώς στη Κοζάνη σώζονται μόνο λίγα παραδείγματα από τα αρχοντικά αυτής της εποχής, όπως αυτό του Βούρκα, του Βούρκα-Κατσικά και του Λασσάνη. Περισσότερα αρχοντικά διατηρήθηκαν στη Σιάτιστα, η οποία υπήρξε σπουδαίο οικονομικό κέντρο. Η ανάπτυξη αυτή διαφαίνεται μέσα από την ποσότητα και ποιότητα των αρχοντικών της. Η Εράτυρα υπήρξε επίσης σημαντικό οικονομικό και καλλιτεχνικό κέντρο και διασώζει σήμερα πολλά από τα αρχοντικά της αλλά και αγροτικές κατοικίες αυτής της περιόδου. Αντίστοιχα αλλά σε μικρότερη κλίμακα κάνουν την εμφάνισή τους αξιόλογα αρχιτεκτονικά δείγματα στο Τσοτύλι, τη Βλάστη και τους Πύργους Εορδαίας. Στο δυτικό τμήμα του Βοΐου, συναντιούνται επίσης παραδοσιακοί οικισμοί, αρχιτεκτονικά σύνολα ή και μεμονωμένα κτίσματα όπως τα πετρόκτιστα γεφύρια.

Η Κοζάνη εμφανίστηκε ως οικισμός στις αρχές του 17ου αι., ενώ νωρίτερα, από τα μέσα του 15ου αι., υπήρχαν στην περιοχή μικρές εγκαταστάσεις γεωργών και κτηνοτρόφων. Πρώτη αναφορά της πόλης ως Κοζάνη γίνεται στον κώδικα της Ζάβορδας που συντάχθηκε στα 1692. Άλλη επίσημη αναφορά της υπάρχει σε χρυσόβουλο του ηγεμόνα της Βλαχίας Ροδόλφου Καντακουζηνού του έτους 1730.

Σύντομα γνώρισε σημαντική οικονομική και πνευματική άνθηση και απέκτησε αστικό χαρακτήρα. Οι κάτοικοι της επιδόθηκαν στις τέχνες και το εμπόριο. Οργανωμένοι σε συντεχνίες ασκούσαν το επάγγελμα του ράφτη, του γουναρά, του υποδηματοποιού, του βυρσοδέψη, του υφαντή κ.α. Στα χρόνια αυτά το εμπόριο διευρύνθηκε και επεκτάθηκε από τους Κοζανίτες στον ευρωπαϊκό χώρο και ιδιαίτερα προς την Ουγγαρία, την Αυστρία και τη Ρουμανία.

Στα 1745 επί επισκόπου Μελετίου, ύστερα από ενέργειες Κοζανιτών, μεταφέρθηκε στην πόλη από τα Σέρβια η έδρα της επισκοπής η οποία εφεξής ονομάζεται Σερβίων και Κοζάνης. Τότε κατασκευάστηκε και το επισκοπείο. Ένα χρόνο αργότερα επαναλειτούργησε αναβαθμισμένη η Σχολή με πρώτο σχολάρχη τον Ευγένιο Βούλγαρη. Η ευμάρεια των κατοίκων της κατά το 18ο αι. είχε σαν αποτέλεσμα την κατασκευή αρχοντικών με ξυλόγλυπτους και ζωγραφικούς διακόσμους δείγματα των οποίων εκτίθενται στο μουσείο Μπενάκη (Αθήνα) και στο Ιστορικό – Λαογραφικό μουσείο της πόλης.

Αιανή: Είναι κωμόπολη του νομού Κοζάνης και έχει οριστεί ως ιστορική έδρα του δήμου Κοζάνης. Βρίσκεται κοντά στον Αλιάκμονα και απέχει 22 χλμ. νότια της πόλης της Κοζάνης.

 


Βελβεντός: Το Βελβεντό είναι κωμόπολη της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης και έδρα της Δημοτικής Ενότητας Βελβεντού του Δήμου Βελβεντού. Απέχει 33 χιλιόμετρα από την πόλη της Κοζάνης. Στα δυτικά του χωριού κυλάει ο Αλιάκμονας και στα ανατολικά υψώνονται τα Πιέρια όρη. Ο πληθυσμός του Βελβεντού, σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ανέρχεται στους 3360 κατοίκους.

 


Βλάστη: Είναι ορεινό χωριό του νομού Κοζάνης. Υπήρξε ένα από τα σημαντικά προπύργια του Ελληνισμού κι ένα από τα μεγαλύτερα κεφαλοχώρια της Δυτικής Μακεδονίας.

 


Εμπόριο: Ένα χωριό της επαρχίας Εορδαίας, έδρα του δήμου Μουρικίου στο Νομό Κοζάνης. Είναι χτισμένο στην ανατολική πλευρά του ομώνυμου δασωμένου βουνού σχεδόν κρυμμένο μέσα στην καστανόφυτη και πευκόφυτη βουνοπλαγιά. Τα λίγα ακόμη σωζόμενα Μακεδονίτικα σπίτια, η γραφική πλατεία, οι στενοί δρομίσκοι με τις βρύσες και ο Ναός του Αγίου Μηνά, πολιούχου και προστάτη του χωριού, δημιουργούν στον επισκέπτη την εντύπωση ενός παλιού ιστορικού χωριού. Το Εμπόριο είναι ενωμένο οικιστικά με την Αναρράχη.

 


Εράτυρα: Είναι κωμόπολη του δήμου Βοΐου, της περιφερειακής ενότητας Κοζάνης. Ανήκει στο δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Ασκίου και σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχει 1097 κατοίκους. Είναι κτισμένη σε ύψος 700-800 μέτρων, στους πρόποδες του όρους Άσκιου. Απέχει 12 χλμ από τη Σιάτιστα και 42 χλμ από την Κοζάνη. Περίπου τρία χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την Εράτυρα και συγκεκριμένα στα ριζά του λόφου «Μαγούλα», που υψώνεται πλάι στον ποταμό Μύριχο, έχει εντοπιστεί η θέση αρχαίας κώμης, ενώ στην κορυφή του λόφου σώζονται υπολείμματα προϊστορικού φρουρίου με πελασγικά τείχη. Μέχρι το 1928, που πήρε το όνομά της, ονομαζόταν Σελίτσα και η πρώτη αναφορά γι’ αυτήν ήταν στον κώδικα της Ζάβορδας του 1534. Ήταν από τους πλουσιότερους κτηνοτροφικούς οικισμούς κατά τον 18ο αιώνα. Πιθανώς ο πλούτος και το εμπόριό της προκάλεσαν την επιβουλή των Τουρκαλβανών ληστών, που την κατέστρεψαν αρκετές φορές κάνοντας τους κατοίκους της να την εγκαταλείψουν. Η Εράτυρα είναι γνωστή για τα πολλά αρχοντικά, χτισμένα σύμφωνα με μια ιδιαίτερη τοπική λαϊκή παράδοση.

 


Κήπος: Ημιορεινό χωριό της Κοζάνης σε υψόμετρο 360 μέτρα το οποίο βρίσκεται δυτικά της τεχνητής λίμνης Πολυφύτου και νοτιοανατολικά της πόλης της Κοζάνης σε απόσταση 14,5 χλμ. Την περίοδο της τουρκοκρατίας ονομαζόταν Μπαξί και έτσι αναφέρεται στο ΦΕΚ 260Α-31/12/1918 να προσαρτάται στην τότε κοινότητα Καισάρειας. Μετονομάστηκε σε Κήπος το 1928. Σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης, μαζί με την Καισάρεια αποτελούν την τοπική κοινότητα Καισάρειας που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Ελιμείας του δήμου Κοζάνης και σύμφωνα με την απογραφή 2011 έχει πληθυσμό 129 κατοίκους.

 


Κοζάνη: Πόλη της Μακεδονίας, έδρα του δήμου Κοζάνης και πρωτεύουσα της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης στην δυτική Μακεδονία. Επίσης, αποτελεί την έδρα της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Είναι χτισμένη ανάμεσα στις οροσειρές του Βερμίου, του Μπούρινου και των Πιερίων, 15 χλμ βορειοδυτικά της λίμνης του Πολυφύτου, σε υψόμετρο 720 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Απέχει 120 χλμ από τη Θεσσαλονίκη και 470 χλμ από την Αθήνα. Έχει πληθυσμό 41.066 κατοίκους, ενώ ο νέος διευρυμένος Καλλικρατικός Δήμος έχει 71388 κατοίκους. Στην πόλη στεγάζονται τμήματα του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Επίσης είναι η έδρα της Αστυνομικής Διεύθυνσης, της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και του Εφετείου της Δυτικής Μακεδονίας, του Α’ Σώματος Στρατού της Ελλάδας και της Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης.

 


Νεάπολη: Κωμόπολη της Δυτικής Μακεδονίας. Αποτελεί αγροτικό και οικονομικό κέντρο της πρώην Επαρχίας Βοΐου, και σήμερα είναι η ιστορική έδρα του Δήμου Βοΐου της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης. Εκεί εδρεύει και η τοπική ακαδημία ποδοσφαίρου Βοΐου. Βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του νομού, στα δεξιά του ποταμού Αλιάκμονα, 50 χλμ. δυτικά της Κοζάνης το υψόμετρό της είναι 669 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θαλάσσης. Στην πόλη εδρεύει και το ποδοσφαιρικό σωματείο Αλιάκμων Νεάπολης.

 


Ποντοκώμη: Είναι οικισμός που βρίσκεται στο κέντρο της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης, της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, σε υψόμετρο 710 μ., στους πρόποδες της οροσειράς του Σινιάτσικου, ανάμεσα στη Κοζάνη και τη Πτολεμαΐδα. Με το Πρόγραμμα Καποδίστριας αποτέλεσε δημοτικό διαμέρισμα του δήμου Δημητρίου Υψηλάντη. Με την εφαρμογή του Προγράμματος Καλλικράτης αποτελεί πλέον τοπική κοινότητα του νέου δήμου Κοζάνης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 1116 κατοίκους. Είναι προσφυγικό χωριό και οικοδομήθηκε σταδιακά με την άφιξη των πρώτων προσφύγων το 1922 στον παλιό μικρό τουρκικό οικισμό Ερτομούς, με σχέδιο πόλης σε ομοιόμορφα οικόπεδα με σπίτια και αυλές. Η σημερινή του ονομασία δόθηκε με την απόφαση της κυβέρνησης το 1927 ΦΕΚ: 18/1927 σελ 130. Έχει οργανωμένη αγορά και υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης και αναψυχής. Διαθέτει Κ.Ε.Π. δημοτικό κατάστημα πολλαπλών χρήσεων, ανοιχτό αμφιθέατρο 2500 θέσεων, που κατασκευάστηκε στις υπώρειες του βουνού με την αξιοποίηση – διαμόρφωση των πρώην λατομείων και ονομάστηκε «Αμφιθέατρο », πολιτιστικό και γυμναστικό Σύλλογο, ομάδα ποδοσφαίρου, ερασιτεχνικές ομάδες μπάσκετ κ.λπ.

 


Πολύμυλος: Χωριό της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης στα ανατολικά όρια με την Ημαθία και έδρα της Τοπικής Κοινότητας Πολυμύλου, της Δημοτικής Ενότητας Ελλησπόντου, του Δήμου Κοζάνης. Η Τοπική Κοινότητα περιλαμβάνει εκτός από το χωριό Πολύμυλος και τους πολύ μικρότερους οικισμούς Λεβέντη, Αγίων Θεοδώρων, Ζωοδόχου Πηγής και Αγίας Παρασκευής. Το χωριό είναι ορεινό Στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι κάτοικοι του χωριού είναι ποντιακής καταγωγής. Οι υπόλοιποι έχουν καταγωγή από άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας ή της Ανατολικής Ρωμυλίας, ενώ ελάχιστοι είναι ντόπιοι. Την περίοδο της τουρκοκρατίας και μέχρι το 1927 ο οικισμός ονομαζόταν Χάντοβα ή Χάδοβα, όπου κατοικούσαν Τούρκοι. Η μετονομασία του χωριού σε Πολύμυλος έγινε μετά την ανταλλαγή πληθυσμών και οφείλεται στους πολλούς νερόμυλους με νερά από πηγές της Ζωοδόχου Πηγής που υπήρχαν εκεί παλιότερα. Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται ο Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου, ο οποίος κατασκευάστηκε το 1935. Από τα όρια της τοπικής κοινότητας διέρχεται η Εγνατία Οδός. Κατά τη διάρκεια κατασκευής της ήρθε στην επιφάνεια αρχαιολογικός χώρος της ελληνιστικής εποχής.

 


Πτολεμαΐδα: Πρώην Καϊλάρια, είναι πόλη της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης στην δυτική Μακεδονία και η έδρα του δήμου Εορδαίας. Απέχει περίπου 28 χιλιόμετρα από την Κοζάνη, πρωτεύουσα της Π.Ε., και είναι η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη της Π.Ε. και της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Από τη δεκαετία του 1960, η εθνική οδός GR- 3/E65 παρακάμπτει την πόλη στην ανατολή. Χαρακτηρίζεται ως ενεργειακό κέντρο της Ελλάδος λόγω των θερμοηλεκτρικών σταθμών που εκμεταλλεύονται το λιγνίτη της περιοχής για παραγωγή ενέργειας. Η περιοχή της Εορδαίας μαζί με την υπόλοιπη Άνω Μακεδονία της αρχαιότητας ή τη σημερινή Δυτ. Μακεδονία, η οποία καταλαμβάνει τη Β.Δ γωνία του Ελληνικού κράτους, αποτελεί την πανάρχαια κοιτίδα των Μακεδόνων.

 


Σέρβια: Είναι μία από τις σημαντικότερες κωμοπόλεις του Νομού Κοζάνης. Βρίσκονται μεταξύ των βορειοδυτικών απολήξεων των Πιερίων ορέων και του ποταμού Αλιάκμονα, 26 χλμ. νοτιοανατολικά της Κοζάνης, 47 χλμ. από την Ελασσόνα και 15 χλμ. από τα στενά του Σαρανταπόρου. Επίσης βρίσκονται 150 χλμ. Νοτιοδυτικά-δυτικά της Θεσσαλονίκης και 100 χλμ. Βόρειο-βόρειο δυτικά της Λάρισας. Από τα Σέρβια η οδική διαδρομή, μέσω παλαιάς Καστανιάς ή Πλατανορρεύματος και Πιερίων, προς την Κατερίνη είναι 65 χλμ. Είναι η πλέον σύντομη και προσιτή διαδρομή από το Ν. Κοζάνης προς την Κατερίνη, κατά την οποία ο ταξιδιώτης συναντάει όμορφα τοπία και φυσικές ομορφιές.

 


Σιάτιστα: Είναι ορεινή κωμόπολη του νομού Κοζάνης. Βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του νομού, στις νότιες πλαγιές της κορυφής Βέλλια του Άσκιου όρους, πάνω από την κοιλάδα του Αλιάκμονα, 28 χλμ. ΝΔ της πόλης της Κοζάνης. Αποτελεί έδρα του Δήμου Βοΐου και της μητρόπολης Σισανίου και Σιατίστης.

Βιβλιοθήκη Κοζάνης

Είναι από τις πιο σημαντικές στην Ελλάδα, τόσο για την ιστορία της όσο και για τα πολύτιμα βιβλία που διαθέτει. Λειτούργησε αρχικά ως σχολική βιβλιοθήκη από τα μέσα του 17ου αι. Το 1986 πήρε την επωνυμία «Κοβεντάρειος» προς τιμή των ευεργετών αδελφών Κωνσταντίνου και Δημητρίου Κοβεδάρου. Σήμερα διαθέτει πάνω από 150.000 βιβλία. Σπάνιες εκδόσεις πολύτιμα χειρόγραφα από τον 1ο αιώνα, ιστορικά έγγραφα, φιρμάνια του σουλτάνου ως και τη «Χάρτα» του Ρήγα Φεραίου σε ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα πρωτότυπά της. Χάρη στη βιβλιοθήκη της η Κοζάνη εντάχθηκε στο Εθνικό Πολιτιστικό Δίκτυο Πόλεων ως «πόλη του βιβλίου».

Ιστορικό βιβλιοθήκης:

Οι απαρχές: Η Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες του είδους στην Ελλάδα. Καύχημα και αγλάισμα όλης της Δυτικής Μακεδονίας, αποτελεί την πνευματική εστία του Ελληνισμού της περιοχής, εκπέμποντας ιδιαίτερη ακτινοβολία στον ευρύτερο ελληνικό,αλλά και τον ευρωπαϊκό χώρο. Η ίδρυσή της, αρχικά ως σχολικής, χρονολογείται στα μέσα περίπου του 17ου αιώνα. Ήδη το έτος 1690, όπως μα πληροφορεί ένα χειρόγραφος κατάλογός της, παραδίδεται από τους επιτρόπους του Ελληνομουσείου στον διδάσκαλο της σχολής και βιβλιοφύλακα- μοναχό Ιωσήφ και αριθμεί 440 τόμους θρησκευτικών και φιλολογικών βιβλίων.

Οίκος Bελτιώσεως: Το 1813, φιλοπρόοδοι Κοζανίτες, με πρωτοστάτες τον ιερομνήμονα Χαρίσιο Μεγδάνη και τον Γεώργιο Παπαδημητρίου, έκτισαν πλάι στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου ένα θολωτό οικοδόμημα, το οποίο εγκατέστησαν τη Βιβλιοθήκη και δίπλα της έναν οικισμό με την περιγραφή “Οίκος Βελτιώσεως”, προκειμένου να συνέρχονται εκεί κατά καιρούς οι “Πεπαιδευμένοι”, όπως αναγράφεται σε μια επιστολή της 23ης Ιουλίου 1819, “Ινα μελετώσι, φιλολογώσι και διαλέγωνται”.

Εκτός του Οίκου βελτιώσεως, όμως, τον οποίο οι πεπαιδευμένοι χρησιμοποιούσαν ως Αναγνωστήριο, η Βιβλιοθήκη, όπως προκύπτει από διάφορες χειρόγραφες αποδείξεις που διαρκούν από το 1821 ως το 1863, καθώς και από εκατοντάδες καταχωρήσεις σε δύο κώδικες που ο ένας χρησίμευε ως “Γραμματολογικός Κατάλογος”, δάνειζε τα βιβλία της και στο σπίτι. Το γεγονός αυτό και η πληθώρα των χειρόγραφων καταλόγων που διατηρούνται στο αρχείο, μας ΚΟΖΑΝΗ, ΚΟΒΕΝΤΑΡΕΙΟΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ κάνουν να υποθέτουμε πως ήταν μία άρτια και πολύ καλά οργανωμένη βιβλιοθήκη.

Το 1818, ο επίτροπος Σερβίων και Κοζάνης Βενιαμίν, μεταβαίνει στην Δακία, όπου γνωρίζεται με πολλούς λογίους, και στη επιστροφή του συναποκομίζει 100 και πλέον τόμους συγγραμμάτων, ενώ λίγο αργότερα, το 1839,κάποιος Κοζανίτης που διαμένει στην Πέστη της Ουγγαρίας, ο Παναγιώτης Μουράτης, δωρίζει την προσωπική του βιβλιοθήκη, που ανέρχεται σε 173 τόμους. Ανάμεσα σ’ αυτούς, συγκαταλέγονται το Μέγα Ετυμολογικόν του 1549, τυπωμένο στην Βενετία και ο Τόμος Καταλλαγής που συνέλεξε ο Δοσίθεος, πατριάρχης Ιεροσολύμων και τύπωσε ο Δημήτριος Παδούρας το 1694 στο Ιάσιο της Μολδαβίας. Τα δύο αυτά βιβλία, ογκώδη και σε σχήμα φύλλου, είναι αρκετά σπάνια και δυσεύρετα σήμερα.

Άλλη μία δωρεά της περιόδου αυτής περιέχει πολύτιμο και σπάνιο υλικό, Πρόκειται για τη δωρεά του Εσυφρονίου Ραφαήλ Πόποβιτς, που -γεννημένος στην Κοζάνη το 1772 ως Χαρίσιος Παπαδημητρίου (Παπαγιαννούσης)- πεθαίνοντας στο Ιάσιο στα τέλη του 1852, κληροδότησε τη συλλογή των βιβλίων και χειρογράφων του στην Βιβλιοθήκη της πατρίδας του Κοζάνης. Θα σημειώσουμε ένα μόνο βιβλίο της συλλογής αυτής και ένα χάρτη : το βιβλίο το καλούμενο ” Σουϊδα ” ή “Σούδα” σήμερα, που συνέταξαν άνδρες σοφοί, σε έκδοση ’λδων της Βενετίας το 1514, και την “Χάρτα της Ελλάδος” του Ρήγα Βελεστινλή, χαλκογραφημένη από τον Φρ. Μίλερ και τυπωμένη στη Βιέννη το 1797.

Ο Οίκος βελτιώσεως, παρ’ όλη την πνευματική γοητεία που ασκεί από την ίδρυση του μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα, στις αρχές του αιώνα μας αναγκάζεται να κλείσει τις πύλες του. Το θολωτό τμήμα με τα τόξα και τις καμάρες κατεδαφίζεται για να δώσει τη θέση του στην “πρόοδο” να διανοιχτεί ένας δρόμος.

 


Καταρράκτες Σκοτωμένου Νερού

Πίσω από το Βυθό, μεταξύ των τοποθεσιών Στρόζιαβο και Σιουποτίστα, βρίσκεται ένα σπάνιο μνημείο της φύσης, το Σκοτωμένο Νερό. To μονοπάτι που οδηγούσε εκεί είχε ξεχαστεί για πολλά χρόνια και ανακαλύφθηκε πρόσφατα στα πλαίσια του προγράμματος Πίνδος από νέα παιδιά της Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης και τον ζωγράφο Αργύρη Παφίλη. Χαμηλά υπάρχει το μεικτό δάσος της Σιουποτίστας με πολλές αιωνόβιες καστανιές και μεγαλύτερη σε ηλικία εκείνη η οποία βρίσκεται λίγο μετά το χωματόδρομο που φθάνει ως εκεί, στην αρχή του μονοπατιού, πριν τη γραφικότατη καλύβα του Παπαζήση. Σε αυτό το δάσος αναζήτησαν πανικόβλητοι καταφύγιο οι κάτοικοι του Βυθού τον Ιούλιο του ’44, όταν κατέφτασαν εκεί οι Γερμανοί με σκοπό να κάψουν το χωριό. Μετά το τέλος του δάσους ξεκινάει η Μαυριάχα, ή αλλιώς Μαύρη Ράχη, που ονομάζεται έτσι λόγω του σκούρου χρώματος των γκρεμών της. Η ράχη από εδώ παίρνει συνεχώς ύψος μέχρι να φτάσει τα 1.535 μέτρα λίγο πριν την κορυφή του Προφήτη Ηλία. Κατά ένα παράξενο τρόπο, κάθετα στα βράχια της κυλάει ένα ρέμα που σχηματίζει στο πέρασμα του μια σειρά από καταρράκτες, εκ των οποίων οι τρεις είναι πραγματικά μεγάλοι και βρίσκονται ο ένας ακριβώς επάνω από τον άλλο. Πρόκειται για το Σκοτωμένο Νερό ή Κρέμαση, που μόνο στις μνήμες των παλιών κατοίκων του Βυθού και των βοσκών παρέμενε ζωντανό. Σήμερα, σηματοδοτήθηκαν οι διαδρομές που οδηγούν εκεί και ανοίχτηκε το μονοπάτι μέσα στο πυκνό δάσος, με αποτέλεσμα οι καταρράκτες να γίνουν επισκέψιμοι και ορόσημο όχι μόνο της περιοχής, αλλά και ολόκληρου του Βοΐου.

Πρώτη βρίσκεται η Κάτω Βάθρα με ύψος 20 μέτρων. Αρχικά το νερό πέφτει κατακόρυφα και έπειτα συνεχίζει μια χαοτική πορεία επάνω στα βράχια. Πολλοί, μη γνωρίζοντας την ύπαρξη και των άλλων καταρρακτών, ως Σκοτωμένο Νερό ονομάζουν μόνο αυτή τη Βάθρα. Από εδώ επόμενη στάση είναι λίγο πιο ψηλά η Επάνω Βάθρα, η οποία προσεγγίζεται, είτε μέσω του ομαλού περιμετρικού μονοπατιού διάρκειας 40 λεπτών, είτε μέσω ευθείας πορείας σε ένα απότομο μονοπάτι διάρκειας 10 λεπτών. Η Επάνω Βάθρα έχει ύψος 30 μέτρα και αξιοθαύμαστο είναι το γεγονός, ότι από εδώ το νερό πέφτει εντελώς κατακόρυφα χωρίς να συναντήσει στην πορεία του κανένα εμπόδιο. Αιωρείται στον αέρα και αλλάζει κατευθύνσεις ανάλογα με το φύσημα του ανέμου. Μία τεράστια βραχώδης σκεπή παρέχει τη δυνατότητα στους επισκέπτες να βρεθούν ακριβώς πίσω από τον καταρράκτη, αλλά και από την απέναντι πλευρά, μιας και το μονοπάτι φτάνει με ασφάλεια ως εκεί. Τελευταία αποκαλύπτεται η Κρυμμένη Βάθρα, η οποία ονομάζεται έτσι γιατί πραγματικά δεν είναι ορατή από πουθενά. Το νερό πέφτει κλιμακωτά σε σκαλοπάτια από ύψος 10 μέτρων. Ο τόπος εδώ, σε αντίθεση με τους άλλους δύο καταρράκτες, είναι πιο γαλήνιος και προσφέρεται για βουτιά από τους τολμηρούς.

Στο Σκοτωμένο Νερό φτάνει κανείς πεζοπορώντας από το Βυθό σε 2 ώρες μέσω του σηματοδοτημένου μονοπατιού Βυθός – Αηλιάς. Εναλλακτικά, μπορεί να ακολουθήσει με αυτοκίνητο 4×4 για 3,5 χιλιόμετρα το χωματόδρομο ο οποίος ξεκινάει από την επαρχιακή οδό που συνδέει το Βυθό με το Μοναστήρι της Αγ. Τριάδας, περνώντας από την καλύβα του Σάκη, από όπου μπορεί να προμηθευτεί φρέσκο κατσικίσιο γάλα. Θα φτάσει ακριβώς κάτω από το δάσος της Σιουποτίστας, θα συναντήσει σε αυτό το σημείο το μονοπάτι και από εκεί θα χρειαστεί ανάβαση μόλις 30 λεπτών για τον πρώτο καταρράκτη. Ακόμη πιο εύκολα προσεγγίζεται η περιοχή από τη μέτριας βατότητας επάνω δασική οδό που ανεβαίνει ψηλά στον Προφήτη Ηλία, η οποία χαμηλότερα και οδηγεί αριστερά στην κορυφογραμμή της Μαυριάχας. Με αυτό τον τρόπο θα φτάσει κανείς επάνω από τους καταρράκτες και ξεκινώντας την κατάβαση από την περιοχή όπου υπάρχει η ποτίστρα, θα καταλήξει στον προορισμό του σε μόλις 20΄.

 


Μαστοροχώρια – Πέτρινα Χωριά

Τα «Μαστοροχώρια» του Βοίου είναι ζωντανά «πέτρινα μουσεία» απολύτως συνυφασμένα με την ομορφιά της φύσης. Οι μάστορες της πέτρας, έχουν σφραγίσει με την τέχνη τους όλη την Μακεδονία, αφήνοντας πίσω τους αξιοθαύμαστα δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής: αρχοντικά, εκκλησίες, καλντερίμια,  γεφύρια. Ολόκληρο το Βόιο είναι γεμάτα τέτοιους θησαυρούς-ενθύμια από τον 18ο αιώνα, τότε δηλαδή που φημισμένοι Μαστροκαλφάδες αλώνιζαν την Ελλάδα και άλλες χώρες, διαδίδοντας την «μαστοριά τους». Περηφανεύονταν μάλιστα πως «Οι Ζουπανιώτες έχτισαν τον κόσμο». Ήταν οργανωμένοι σε σινάφια και συντεχνίες και μιλούσαν τη δική τους γλώσσα, τα Κουδαρίτικα. Τα κτίσματα κατασκευάζονται από ντόπια πέτρα και ξύλο που προμηθεύονται από τα γύρω δάση.

 


Μπουχάρια – Νοχτάρια

Διάφοροι μύθοι προσπάθησαν να ερμηνεύσουν το εντυπωσιακό φαινόμενο των γεωμορφολογικών σχηματισμών «Μπουχάρια – Νοχτάρια» 40 χλμ. νότια της Κοζάνης. Στην πραγματικότητα είναι φυσικοί σχηματισμοί που προήλθαν από τη διάβρωση του εδάφους που ξεκίνησε πριν από 70.000 χρόνια. Τα Μπουχάρια έχουν το σχήμα χωμάτινης κολώνας, η οποία αποτελείται από άμμο, κροκάλες, μάργες, άργιλο και πιθανή συγκολλητική ύλη από οξείδια του σιδήρου και διοξείδιο του πυριτίου, σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Τη κορυφή των κολόνων αυτών καλύπτει ένας σχιστολιθικός βράχος που έπαιξε το ρόλο της ομπρέλας στην εξέλιξη του σχηματισμού. Ανέρχονται σε αριθμό περί τους είκοσι και το ύψος τους ποικίλει από 3 μέχρι 6 μέτρα. Το όνομα της τοποθεσίας «Μπουχάρια» προέρχεται από το σχήμα τους, καθότι «μπουχάρι» στην τοπική διάλεκτο σημαίνει καμινάδα.

Ενδιαφέρον στην περιοχή παρουσιάζουν, επίσης, οι κωνικοί σχηματισμοί, τα «Νοχτάρια», που θυμίζουν μικρές πυραμίδες, ίδιας προέλευσης και σύστασης με τα «Μπουχάρια», χωρίς όμως το σχιστολιθικό καπέλο. Εκτείνονται κατά μήκος του ρέματος της Ποταμιάς, στα όρια με την περιοχή του Λιβαδερού.Η πρώτη εικόνα για τον επισκέπτη είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή. Εμφανίζονται ξαφνικά μπροστά του και τον καθηλώνουν με τη μορφή τους. Οι κάτοικοι της περιοχής έδωσαν διάφορα χαρακτηριστικά ονόματα στους σχηματισμούς αυτούς, όπως «Άτλαντες», «Καρυάτιδες», «φρουρός», κ.λπ.

 


Σέρβια, μία άγνωστη Καστροπολιτεία

Το βυζαντινό κάστρο των Σερβίων, μοναδικό στη Δυτική Μακεδονία, βρίσκεται στις δυτικές απολήξεις των Πιερίων. Είναι χτισμένο σε οχυρή θέση στον ανατολικό από τους δύο δίδυμους λόφους που υψώνονται πάνω από τη σύγχρονη πόλη αφήνοντας ένα μικρό άνοιγμα για το χείμαρρο που περνά ανάμεσά τους. Δεσπόζει στην πεδιάδα του Αλιάκμονα, στο σύντομο και προσιτό γεωμορφολογικά πέρασμα από τη Μακεδονία στη Θεσσαλία και τη Νότια Ελλάδα μέσω των στενών του Σαρανταπόρου. Η θέση του κάστρου στην πεδιάδα του Αλιάκμονα εξασφάλιζε μια πλούσια ενδοχώρα σε συνδυασμό με την προστασία του αγροτικού και κτηνοτροφικού πληθυσμού αυτής. Η ίδρυσή του σ’ αυτή τη στρατηγική θέση με τη φυσική οχύρωση το κατέστησε κάστρο απροσπέλαστο στους εχθρούς.

Η καστροπολιτεία των Σερβίων γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της ανάμεσα στο 10ο και 13ο αιώνα. Ανήκε στο γενικότερο δίκτυο προστασίας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και αντιμετώπισε επί σειρά αιώνων όλων των ειδών τις επιδρομές. Ο «Μυστράς της Μακεδονίας», όπως είναι γνωστό το Κάστρο των Σερβίων λόγω της ομοιότητάς του με την καστροπολιτεία του Μυστρά, βρέθηκε στο προσκήνιο πολιτικών και πολιτισμικών ανακατατάξεων εξαιτίας της μέγιστης στρατηγικής και γεωγραφικής σημασίας και αποτέλεσε το φωτοδότη της ιστορίας και της τέχνης στο διηνεκές. Το κάστρο χτίστηκε επί θητείας του αυτοκράτορα Ιουστινιανού ή Ηρακλείου μεταξύ των ετών 560-630 μ.Χ.

Η Βυζαντινή Καστροπολιτεία των Σερβίων, ο «Μυστράς της Μακεδονίας.», διαιρείται με τριπλό τείχος σε τρία αντίστοιχα μέρη: την κάτω πόλη, την άνω πόλη και την ακρόπολη. Στην Κάτω Πόλη ζούσαν οι αγρότες και οι εργάτες, στην Άνω πόλη διέμενε η μεσαία τάξη και στην Ακρόπολη ο στρατιωτικός διοικητής.

H κάτω πόλη, η άνω πόλη και η ακρόπολη συνθέτουν ένα σπάνιο οικιστικό σύνολο της βυζαντινής περιόδου, ένα υπαίθριο μουσείο που μαγεύει όσους επιλέξουν να το εξερευνήσουν.

Ένα μονότοξο γεφύρι,  που σήμερα έχει αναστηλωθεί, αποτελούσε το μοναδικό πέρασμα για τη βυζαντινή καστροπολιτεία.

Λίγο έξω από το χώρο του κάστρου των Σερβίων βρίσκεται ο κομψός μεσοβυζαντινός ναός που έχει αφιερωθεί στους αγίους Αναργύρους. Είναι κτισμένος έξω από το βορειοδυτικό τμήμα του εξωτερικού περιβόλου των τειχών της κάτω πόλης του κάστρου, κοντά στη βόρεια πύλη. Ο ναός είναι μονόχωρος, με ορθογώνια αψίδα, που φέρει κεραμοπλαστικό διάκοσμο, και στο εσωτερικό του διασώζει τοιχογραφικό διάκοσμο, ο οποίος, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή και την τεχνοτροπία του, τοποθετείται χρονολογικά στο 1510.

Το εικονογραφικό πρόγραμμα διατάσσεται σε τρεις ζώνες στις μακρές πλευρές και στον ανατολικό τοίχο του ιερού. Στο ιερό παριστάνονται στην κόγχη η Παναγία μεταξύ Αρχαγγέλων, εκατέρωθεν οι μορφές του αρχαγγέλου Μιχαήλ και της Παναγίας του Ευαγγελισμού, στην ποδιά οι συλλειτουργούντες ιεράρχες και στο αέτωμα η εδιαφέρουσα παράσταση της Ανάληψης, όπου η Παναγία κρατεί με τα δύο της χέρια το Άγιο Μανδήλιο. Στην κόγχη διασώζεται και τμήμα με απεικόνιση ιεραρχών, από την αγιογράφηση της πρώτης φάσης του ναού, που ανάγεται στο 11ο-12ο αιώνα. Στον κυρίως ναό, στην ανώτερη ζώνη απεικονίζονται μορφές προφητών, στη μεσαία σκηνές από το Δωδεκάορτο και στην κατώτερη ολόσωμοι άγιοι και η τρίμορφη Δέηση στο βόρειο τοίχο. Στο δυτικό τοίχο το εικονογραφικό πρόγραμμα διατάσσεται σε δύο ζώνες. Στην ανώτερη και πλατύτερη απεικονίζονται η Κοίμηση και η Μεταμόρφωση, ενώ στην κατώτερη ολόσωμοι άγιοι και ο αρχάγγελος Μιχαήλ κοντά στη νότια θύρα εισόδου. Οι τοιχογραφίες μπορούν να αποδοθούν σε δύο ζωγράφους, από τους οποίους ο κύριος, που φιλοτέχνησε και το μεγαλύτερο μέρος του διακόσμου, εντάσσεται στον κύκλο του λεγόμενου καστοριανού εργαστηρίου. Το φημισμένο αυτό εργαστήρι έδρασε στις περιοχές των Μετεώρων, της κεντροδυτικής Μακεδονίας και της βόρειας Βαλκανικής Χερσονήσου από το 1483 έως το 1510. Η τέχνη του δεύτερου ζωγράφου, στον οποίο αποδίδονται με βεβαιότητα οι σκηνές του βόρειου τοίχου, εντάσσεται στις αντικλασικές τάσεις, που επικρατούν αυτή την περίοδο στην κεντροδυτική Μακεδονία.

Κατά τα έτη 1996-2000 και ύστερα από σχετικές εγκεκριμένες μελέτες πραγματοποιήθηκε η στερέωση-αποκατάσταση του ναού και η συντήρηση του τοιχογραφικού διακόσμου του.

Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων στα Σέρβια αποτελούσε καθολικό σταυροπηγιακής μονής, μετόχι της ανδρικής μονής των Αγίων Θεοδώρων Καστανιάς. Από τα υπόλοιπα κτίσματα αυτής της μονής σήμερα σώζεται μόνο ένα τμήμα του περιβόλου και η ορθογώνια δεξαμενή νερού, που στεγαζόταν με ημικυλινδρική καμάρα. Ο ναός χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα, αλλά στο εσωτερικό του και στην εξωτερική όψη του δυτικού τοίχου του διατηρούνται μεταγενέστερες τοιχογραφίες, που με βεβαιότητα τοποθετούνται στο 1497.

Ο ναός είναι μονόχωρος με ημικυκλική αψίδα και κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Το εικονογραφικό του πρόγραμμα, χαρακτηριστικό για τους ναούς του είδους του κατά την υστεροβυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο στο χώρο της ευρύτερης Μακεδονίας, διατάσσεται σε τρεις ζώνες. Στην ανώτερη τοποθετούνται οι σκηνές από το Δωδεκάορτο και τα Πάθη, στη μεσαία άγιοι και προφήτες σε μετάλλια, ενώ στην κατώτερη ολόσωμοι άγιοι και η τρίμορφη Δέηση στο βόρειο τοίχο. Οι τοιχογραφίες αυτές, που αποτελούν έργο δύο ζωγράφων, εντάσσονται σε μια ομάδα ανάλογων έργων της κεντρικής και δυτικής Μακεδονίας, αντικλασικού και συντηρητικού χαρακτήρα, ενώ συνδέονται με το λεγόμενο καστοριανό εργαστήριο ως προς αρκετές εικονογραφικές λεπτομέρειες.

Από την Ιστορία της Καστροπολιτείας:

Στα τέλη του 10ου αι. το κάστρο καταλαμβάνεται από το βούλγαρο τσάρο Σαμουήλ, ενώ το 1001 ανακαταλαμβάνεται από τον Βασίλειο Β΄. Το 1018 ο Βασίλειος Β΄ καταστρέφει μερικώς τα τείχη για να μην λειτουργήσει το κάστρο ως θύλακας του βουλγαρικού στρατού. Στη συνέχεια τα επισκευάζει (Με την ανασκαφή επαληθεύτηκε το γκρέμισμα και το ξαναχτίσιμο μέρους του τείχους.) Το 1204 τα Σέρβια καταλαμβάνονται από τους Φράγκους, ενώ το 1216 περιέρχονται στην κατοχή του δεσπότη της Ηπείρου Θεοδώρου Δούκα. Το 1257 τα Σέρβια περιέρχονται στον αυτοκράτορα της Νίκαιας Θεόδωρο Β΄ Λάσκαρη. Το 1341 καταλαμβάνονται από το σέρβο κράλη Στέφανο Δουσάν, ενώ το 1350 ανακαταλαμβάνονται από τον Ιωάννη Στ΄ Καντακουζηνό για να αλωθούν από τα στρατεύματα του Σουλτάνου Βαγιαζήτ Α΄ το 1393 .

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας η βυζαντινή ακρόπολη εγκαταλείπεται, ενώ η κάτω πόλη και το τμήμα έξω από τα τείχη είναι πυκνοκατοικημένα. Στα μέσα του 17ου αι., όταν περνά από τα Σέρβια ο οθωμανός περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή, περιγράφει την πόλη ως εξής: “….είναι ένα θαυμάσιο κάστρο ισχυρό, χτισμένο με πέτρα, με τριγωνικό σχήμα. Βρίσκεται πάνω σ’ ένα μικρό χωματένιο λόφο. Είναι μικρό κάστρο. Στις δυο πλευρές του υπάρχουν υψηλά βουνά που κρέμονται από πάνω. Επάνω στα βουνά υπάρχουν καθαρά αμπέλια…. Μέσα στο κάστρο υπάρχουν εκατό περίπου σπίτια φτωχών Ελλήνων. Δεν υπάρχουν όμως πυριτιδαποθήκες, κανόνια, αποθήκες και τάφροι. Μόνο στη δυτική πλευρά βλέπει κανείς να υπάρχει μια κατεστραμμένη πύλη. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο. Όλα τα φιλανθρωπικά ιδρύματα είναι κάτω στην πόλη”. ‘Όπως συνάγεται μετά την κατάληψη από τους Οθωμανούς ο νέος οικισμός αναπτύσσεται έξω από το κάστρο. Η μεταφορά του οικισμού βοήθησε στη διατήρηση του βυζαντινού, γιατί αποφεύχθηκαν οι νεότερες επεμβάσεις έτσι ώστε να διευκολύνεται σήμερα η έρευνα από τους ειδικούς επιστήμονες.

 


Τα Όντρια

Τα Όντρια, όπως και στην ονομασία έτσι και στη μορφή τους, μοιάζουν να έχουν βγει από παραμύθι. Χωρίζονται στα Μεγάλα Όντρια, που βρίσκονται Νότια και στα Μικρά Όντρια, που αποτελούν το Βόρειο τμήμα του παράξενου αυτού ορεινού όγκου. Παλιότερα τα ονόμαζανΌντρα, ή Λόντρια. Αποτελούν Ανατολική προέκταση του κυρίως κορμού του Βοΐου. Ξεκινούν απότομα από το διάσελο που σχηματίζεται Βόρεια του Παλιοκριμηνίου και καταλήγουν ομαλά μετά από 20 περίπου χιλιόμετρα πριν το Άργος Ορεστικό. Στην ένωση των δύο οροσειρών βρίσκεται το σημείο το οποίο οι παλιοί ονόμαζαν Πόρτα της Πίνδου, μιας κι εκεί το Βόιο σχηματίζει άνοιγμα, επιτρέποντας την είσοδο για διάσχιση βαθιά μέσα στα σπλάχνα του.

Κορυφές των Οντρίων είναι η Μεγάλη και η Μικρή Οτρά με υψόμετρο τα 1.589 και τα 1.530 μέτρα αντίστοιχα. Η όψη τους, με το τριγωνικό σχήμα και τους πολύμορφους βράχους, είναι πολύ ιδιαίτερη. Βέβαια, κάθε βουνό είναι μια μοναδική φυσική παρουσία που δύσκολα επαναλαμβάνεται, τα Όντρια όμως είναι κάτι πέρα για πέρα ξεχωριστό. Πρόκειται για δύο τεράστια δασοσκεπή κεκλιμένα οροπέδια κάθετα προς όλες τις κατευθύνσεις εκτός από την Ανατολική. Αυτό των Μεγάλων Οντρίων έχει διάμετρο 2,5 χλμ. και το αντίστοιχο των Μικρών Οντρίων 1,7 χλμ. Τριγύρω τους υπάρχουν κάθετοι βράχοι σε ύψος από 50 έως 100 μέτρα και έπειτα βαθιές και απότομες χαράδρες, αφήνοντας λίγες μόνο εισόδους προς την κορυφή.

Τα ασβεστολιθικά πετρώματα που απαντώνται ευνοούν το έντονο ανάγλυφο και τη δημιουργία σπηλαίων. Μερικά από τα σπήλαια που έχουν καταγραφθεί είναι το Σπήλαιο των Νερών, η Κλεφτότρυπα, η Σπηλιά του Νάνου, η Τρύπα του Κωστάκη, το Σπήλαιο στη βρύση του Μπρεζ και η Σπηλιά του Αϊ-Μηνά. Αίσθηση προκαλούν οι παλιοί θρύλοι για τουςλάκκους, δηλαδή τις καταβόθρες, τα άγνωστα μονοπάτια και τα μυστηριακά δάση που υπάρχουν εκεί. Εντυπωσιακή είναι και η παρουσία σπάνιων απολιθωμάτων, που φθάνουν μέχρι την περιοχή του Νόστιμου και του Σκαλοχωρίου.

 


Το Φράσγμα του Πραμόριτσα

Τη ροή των πηγών του Πραμόριτσα, που ξεκινάει ψηλά από τον Αηλιά και το Παλιοκριμήνι, έχει σταματήσει το ομώνυμο φράγμα, σχηματίζοντας την τεχνητή λίμνη του Βυθού, η οποία έχει αρχίσει να γίνεται ένας πλούσιος βιότοπος ψαριών και πτηνών, προσφέροντας στην περιοχή ένα νέο εκπληκτικό τοπίο. Η λίμνη δημιουργήθηκε το έτος 2008 συγκρατώντας τα ορμητικά νερά του ποταμού. Το μέγιστο βάθος της εκτιμάται ότι ξεπερνάει τα 50 μέτρα και το μέγεθός της τα 307 στρέμματα. Η περίμετρος της λίμνης είναι 5 χιλιόμετρα και όταν η στάθμη πέφτει στη βόρεια πλευρά ξεπροβάλλουν 2 νησάκια.

Πανέμορφος όμως ήταν και ο τόπος που τώρα καλύπτουν τα νερά της. Εκεί είχαν τα χωράφια και τους κήπους τους οι κάτοικοι του Βυθού, τα οποία απλόχερα χάρισαν για το κοινό καλό. Σήμερα τα νερά της λίμνης υδροδοτούν όλους σχεδόν τους οικισμούς της Επαρχίας Βοΐου. Εδώ όπου το ποτάμι κινούνταν απότομα ανάμεσα σε απόκρημνους βράχους βρίσκονταν και το πανέμορφο πέτρινο γεφυράκι του Βυθού, το Ζντρουγκογέφυρο, επάνω στο μονοπάτι που ένωνε το χωριό με τον Αυγερινό και την Αγ. Σωτήρα.

Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο

Το Ιστορικό λαογραφικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας είναι δημιούργημα του Συνδέσμου Γραμμάτων και Τεχνών Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης. Σε οικόπεδο που παραχώρησε ομόφωνα το Δημοτικό Συμβούλιο Κοζάνης στην οδό Ίωνος Δραγούμη όπου ήταν τα παλιά λουτρά, με δωρεές ιδιωτών, οργανισμών και συλλόγων και την οικονομική αρωγή της Πολιτείας, ο Σύνδεσμος ανήγειρε με αυτεπιστασία στην περίοδο 1980–1983 τετραώροφο κτίριο με υπόστεγο και υπόγειους βοηθητικούς χώρους. Τα εγκαίνια του Μουσείου έγιναν την 10η Οκτωβρίου 1987. Το 1992 ανεγέρθηκε νέο πενταόροφο κτίριο στο συνεχόμενο με το Μουσείο οικόπεδο, δωρεάς Σωκράτη Μπλιούρα και Κώστα Βρέλλα. Τα δύο κτίρια συνδέονται με υπόγεια στοά και υπόστεγο.

Το κτίριο έχει ύψος 19 μέτρα και η μορφή του εξωτερικά εκφράζει την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Δυτικής Μακεδονίας. Στο εσωτερικό του το κτίριο έχει μια εντελώς μοντέρνα μορφή. Το ισόγειο αποτελεί την εσωτερική αυλή, όπου υπάρχουν ο φούρνος και το πηγάδι. Οι άλλοι όροφοι χωρίζονται σε δύο επίπεδα με υψομετρική διαφορά 1,5μ το καθένα, με αποτέλεσμα να σχηματίζονται 6 όροφοι που επικοινωνούν άμεσα μεταξύ τους με το κλιμακοστάσιο γύρω από ένα αίθριο της εσωτερικής αυλής. Έτσι ο επισκέπτης σε όποιο σημείο και αν βρίσκεται έχει μπροστά του μια πανοραμική εικόνα όλων των ορόφων και των εκθεμάτων.

Διεύθυνση: Ι. Δραγούμη 9, Κοζάνη
Τηλέφωνο: 24610 30 997
Site: www.mouseio-kozanis.gr 
Ώρες λειτουργίας: Kαθημερινά 8:00-14.00 & 17.30-20.00

 


Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής

Ο εκθεσιακός χώρος του Μουσείου της Αιανής περιλαμβάνει προθάλαμο με πωλητήριο, βεστιάριο, αίθουσα προβολών και έξι αίθουσες, ενώ η 7η μικρή αίθουσα προορίζεται για τις περιοδικές εκθέσεις ευρημάτων.

Η Έκθεση είναι δομημένη χρονολογικά και θεματικά και δόθηκε βαρύτητα τόσο στην επιστημονική παρουσίαση των ευρημάτων, ώστε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των εξειδικευμένων επισκεπτών, όσο και στην ανάδειξη του εκπαιδευτικού χαρακτήρα των αρχαιοτήτων, ώστε να μυηθεί και ο πλέον ανυποψίαστος επισκέπτης σε βασικούς τομείς της αρχαίας ιστορίας και πολιτισμού.

Τηλέφωνα: 24610 98 800, -1
Ιστοσελίδα: https://www.mouseioaianis.gr/

 


Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας

Εγκαινιάστηκε την Τετάρτη 20 Σεπτεμβρίου 2006, το Μουσείο Σύγχρονης Τοπικής Ιστορίας που ίδρυσε ο Δήμος Κοζάνης και η Εταιρία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων σε συνεργασία με τις τοπικές αντιστασιακές οργανώσεις. Εδώ και αρκετές δεκαετίες η προηγούμενη γενιά έπαψε να μεταδίδει στην επόμενη τη γνώση και τη στάση της για τον κόσμο. Ένας πολιτισμικός παγκοσμιοποιημένος οδοστρωτήρας πλήττει καίρια την πρόσληψη της ιστορικής γνώσης και επομένως τη δημιουργία της συνείδησης. Δε γνωρίζουμε, ιδίως οι νέοι, τη νεότερη και σύγχρονη ιστορία του τόπου μας, την τρομακτική για τις επιπτώσεις της δεκαετία του 1940 και κυρίως τα κατορθώματα των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης στη Δυτική Μακεδονία, αλλά και τις συμφορές του λαού.

Διεύθυνση: Βιτσίου 29, Κοζάνη
Λειτουργεί: Δευτέρα έως Παρασκευή 10:30 – 13:30
Τετάρτη 10:30 – 13:30 & 17:30 – 20:30
Κυριακή 10:30 – 13:30
Τηλέφωνο: 24610 21 285

 


Αρχαιολογικό Μουσείο Κοζάνης

Το Αρχαιολογικό Μουσείο στεγάζεται σε ένα νεοκλασικό κτίριο (Παναγιωτίδειο Αρχοντικό) δωρεά του Δήμου Κοζάνης στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Έχουν γίνει εργασίες αποκατάστασης του κτιρίου και προσωρινά είναι μη επισκέψιμο.

Στις συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνονται ευρήματα προϊστορικών μέχρι παλαιοχριστιανικών χρόνων από διάφορες θέσεις της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης.

Διεύθυνση: Δημοκρατίας 8, Κοζάνη
Τηλέφωνο: 24610 26 210

 


Παλαιοντολογικό Ιστορικό Μουσείο Πτολεμαΐδας

Διατηρώντας την αγάπη για την ελληνική παράδοση και τη διάσωση και προβολή των θησαυρών του πολύτιμου λαογραφικού υλικού ιδρύθηκε το Παλαιοντολογικό Ιστορικό Μουσείο στην πόλη της Πτολεμαΐδας. Λειτουργεί από το 1997 και σ’ αυτό ο επισκέπτης θα βρει παλαιοντολογικό, ιστορικό, λαογραφικό και εθνολογικό υλικό της περιοχής. Η παλαιοντολογική συλλογή του μουσείου διαχωρίζεται σε γεωλογικά ευρήματα, σε πετρώματα, απολιθώματα, σπονδυλωτά και ασπόνδυλα. Τα αντιπροσωπευτικότερα ευρήματά του είναι οι χαυλιόδοντες από ελεφαvτoειδή η κάτω γνάθος ιπποταμοειδούς, τα οστά ποδών από ιππάριο, κρανίο και κέρατα βοοειδών. Οι ηλικίες των απολιθωμάτων είναι από ένα έως τρία εκατομμύρια χρόνια, ενώ υπάρχουν και προϊστορικά εργαλεία που χρησιμοποιούσε ο άνθρωπος.

Διεύθυνση: Αγίας Τριάδος 1 & 28ης Οκτωβρίου, Πτολεμαΐδα, ΤΚ: 50200
Τηλεφωνο: 24630 54 444

 


Υπαίθριος Αχαιολογικός Χώρος Αιανής

Η αρχαία πόλη της Αιανής τοποθετείται στη θέση Μεγάλη Ράχη σε απόσταση 1500 μέτρων από την έξοδο της σύγχρονης πόλης. Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φώς τρία μεγάλα δημόσια κτίρια και πολλές ιδιωτικές κατοικίες. Σε κοντινή απόσταση από την αρχαία πόλη βρίσκεται η Νεκρόπολη με εκτεταμένα νεκροταφεία από την ύστερη εποχή του χαλκού μέχρι τα υστεροελληνικά χρόνια. Τα πλούσια κτερίσματα των ασύλητων λακοειδών τάφων εμφανίζουν μοναδική ποιότητα και αισθητική, στοιχεία που μαρτυρούν το υψηλό πολιτισμικό επίπεδο της περιοχής.

Διεύθυνση: Αιανή
Τηλέφωνο: 24610 98 800
Λειτουργία: Τρίτη έως και Κυριακή 08:30 – 15:00

 


Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα

Το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα είναι κτισμένο στο όρος Βούρινος, κοντά στο χωριό Χρώμιο και σε απόσταση 12 χιλ από την Αιανή.

Ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει την ιστορία του Μακεδονικού Αγώνα, τα εκθέματα της αντίστοιχης περιόδου και τα ιστορικά στοιχεία και ντοκουμέντα που σχετίζονται με την επανάσταση του 1878. Σύντομα θα λειτουργήσουν και οι ξενώνες δίδοντας τη δυνατότητα διανυκτέρευσης στους επισκέπτες.

Τηλέφωνο:         24610 98 453

 


Λαογραφικό Μουσείο Εράτυρας

Στην άνω πλατεία (Παζάρι) στο αρχοντικό χασιώτη εκθέτουμε τον τρόπο ζωής, τους επαγγελματικούς δρόμους, την ιστορία, την τέχνη όλα τα στοιχεία που προάγουν τη λαογραφία μας. Το νέο κτίριο αποτελείται από τρία επίπεδα: υπόγειο, ισόγειο και όροφο. Στο υπόγειο έχουν διαμορφωθεί χώροι αποθήκευσης και έκθεσης αντικειμένων που μαρτυρούν τις ασχολίες (κυρίως αγροτικές) και τον τρόπο ζωής των κατοίκων. Τα μουσειακά αντικείμενα έντυσαν το κτήριο κατά τέτοιο τρόπο που σήμερα βλέπουμε ένα σπίτι στρωμένο και εξοπλισμένο έτσι όπως λειτουργούσε πριν από 2- 3 αιώνες. Οι επισκέπτες στο μουσείο μπορούν να αντιληφθούν τη ζωή και την  τέχνη που ανθούσε στην Εράτυρα. Φωτογραφίες, σχέδια και κείμενα, συμπληρώνουν τη συνοπτική εικόνα μιας ζωής που χάθηκε ανεπιστρεπτί. Εκθέτονται στρωσίδια των οντάδων (δωματίων), υφαντά δείγματα της λαϊκής τέχνης (χειροποίητα κεντήματα και πλεκτά) και εντυπωσιακές φορεσιές προ Όθωνος, εξαίρετα δείγματα της αξιοσύνης των  γυναικών της Εράτυρας. Στον όροφο του Μουσείου, στον δεξιό οντά (δωμάτιο) υπάρχουν νομίσματα κοπής της ενώσεως Ερατυραίων προ ιδρύσεως του Ελληνικού κράτους καθώς και όπλα της εποχής εκείνης.

Ώρες λειτουργείας: Δευτέρα – Παρασκευή 9.00 π.μ. έως 2.00 μ.μ.
Σάββατο & Κυριακή Κατόπιν συνεννοήσεως με τον Σύλλογο Εράτυρας
Τηλέφωνο 24650 31 385

 


Λαογραφικό Μουσείο Αυγερινού

Στην είσοδο  βλέπουμε εκκλησιαστικά είδη και σχολικά αντικείμενα, προχωρώντας μας υποδέχονται κούκλες με τοπικές αρχοντικές φορεσιές σε βιτρίνα, στη συνέχεια βλέπουμε επαγγελματικά είδη και εργαλεία, αντικείμενα και ενδυμασίες που χρησιμοποιούσαν για την υλοτομία και κτηνοτροφία, ένα δωμάτιο αναπαράστασης της κρεβατοκάμαρας με τις ντουλάπες και τα παλιά στρωσίδια. Ένα άλλο δωμάτιο με όλες τις ασχολίες των γυναικών, πλυσταριό, μαγειρείο, ράφια με σουπιέρες, τσιότρες, κανάτες, μπρίκια, αντικείμενα υφαντικής (αργαλειός κ.λπ.). Τέλος στο ίδιο δωμάτιο μπορεί κάποιος να ξεκουραστεί δίπλα στο τζάκι με το λυχνάρι, το λουξ και να αισθανθεί  σαν να ζει στα παλιά. Προχωρώντας θα δει αναπαράσταση από παλιό παντοπωλείο με τη ζυγαριά και  πολλά  παλιά  είδη που πουλούσαν.

Τηλέφωνα:         69 72 44 21 10     24680 71 298

 


Παλαιοντολογικό Μουσείο Σιάτιστας

Ή Ιστορική Παλαιοντολογική Συλλογή Σιάτιστας, μουσείο με παγκόσμια αίγλη. Τα εκθέματα του όπως μαμούθ, ρινόκεροι, πετρώματα και ορυκτά, επιβεβαιώνουν  τον γεωλογικό πλούτο της περιοχής. Στον  ίδιο χώρο φιλοξενείται ο προϊστορικός ελέφαντας του Καλονερίου  που ανακαλύφθηκε το 2006. Είναι ένα τμήμα κρανίου υπέργηρου ελέφαντα με ολόκληρους τους χαυλιόδοντες, ηλικίας 125.000 ετών περίπου.

 Ώρες λειτουργίας: Τρίτη – Κυριακή 10:00-14:00
Δευτέρα Κλειστά
Τηλέφωνο: 24650 22 254 24650 22 800

 


Εκκλησιαστικό Μουσείο Σιάτιστας

Η δημιουργία του εκκλησιαστικού μουσείου της Σιάτιστας επιδιώκει να εξοικειώσει τον απλό πολίτη με την εκκλησιαστική τέχνη και ταυτόχρονα να προβάλλει την εμβέλεια των πολιτιστικών σχέσεων που ανέπτυξε η ορεινή και δυσπρόσιτη Σιάτιστα με τα γνωστά κέντρα παραγωγής έργων τέχνης, όπως ήταν η Βενετία, τα Επτάνησα και η Καστοριά. Το πλούσιο αρχαιολογικό υλικό έχει συλλεχθεί από ναούς της πόλης και μοναστήρια της ευρύτερης περιοχής και συνίσταται σε εικόνες, ξυλόγλυπτα, αντικείμενα μικροτεχνίας, άμφια και βιβλία.

Τηλέφωνα: 24650 21 204 24650 21 472

Κάστανα Βόιου

Το Δυτικό Βόιο φημίζεται για την πλούσια και άριστης ποιότητας παραγωγή κάστανου, για αυτό και πολλά από τα ορεινά χωριά του, όπως ο Πεντάλοφος, ο Βυθός, ο Αυγερινός, το Πολυκάστανο, η Ζώνη, η Δάφνη, η Δαμασκηνιά, η Δραγασιά και το Καστανόφυτο, αποκαλούνται ως Καστανοχώρια. Τα κάστανα του τόπου χαρακτηρίζονται για τη γλυκιά τους γεύση και είναι στην ουσία ένα απόλυτα βιολογικό προϊόν, αφού για την παραγωγή τους δεν τυγχάνουν καμίας επεξεργασίας. Κατέχουν ξεχωριστή θέση στην καρδιά των κατοίκων, γιατί, όπως αναφέρουν οι παλιότεροι, στα δύσκολα χρόνια της Κατοχής έσωσαν τον κόσμο από την πείνα. Παλιότερα αποτελούσαν μία από τις βασικότερες πηγές εισοδήματος. Κάθε οικογένεια έχει τις δικές της καστανιές, που της ανήκουν πάππου προς πάππου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα κακιώσει κανείς εάν ένας γείτονας, ή επισκέπτης μαζέψει λίγα κάστανα από εκείνα που έχουν πέσει κάτω. Χρησιμεύουν επίσης κατά το Φθινόπωρο ως κύρια πηγή διατροφής των οικόσιτων ζώων, καθώς και των καφέ αρκούδων και των αγριογούρουνων της περιοχής.

 


Κρόκος Κοζάνης (Ζαφορά)

Η ελληνική ζαφορά (saffron) είναι ένα πολύτιμο για την υγεία και την αισθητική μπαχαρικό που καλλιεργείται στην Κοζάνη. Γνωστός από την Παλαιά Διαθήκη και τον Όμηρο για τις θεραπευτικές και αφροδισιακές του ιδιότητες, ο κρόκος σήμερα χρησιμοποιείται στην ιατρική, στην κοσμετολογία, στο φαγητό, στην ποτοποιία (αλήθεια, έχετε δοκιμάσει τσίπουρο με κρόκο;), στη ζαχαροπλαστική, στη βιομηχανία ζυμαρικών κ.α. Ο κρόκος είναι γνωστός σήμερα περισσότερο ως σαφράν. Ξέρουμε όμως ότι η χώρα μας είναι ένας από τους τέσσερις μοναδικούς τόπους στον κόσμο, όπου καλλιεργείται ο κρόκος; Πρωτοέφτασε πριν από τρεις αιώνες στην περιοχή της Κοζάνης, όπου και ξεκίνησε η καλλιέργειά του, με το μεγαλύτερο μέρος της στα κροκοχώρια του Δήμου Ελιμείας. Άλλωστε η έδρα του δήμου λέγεται Κρόκος. Χρησιμοποιείται για να δώσει ξεχωριστή γεύση στο φαγητό ή στα γλυκίσματά. Εκτός από αυτό, θεωρείται ότι καταπολεμά τον πονοκέφαλο και τονώνει την κυκλοφορία του αίματος.

Οι χρωστικές, μυρεψικές, αρτυματικές και φαρμακευτικές ιδιότητες του κρόκου οφείλονται σε δύο βασικά (δρώντα) συστατικά του, την πικροκροκίνη και την κροκίνη και ιδιαίτερα στα άγλυκα μέρη αυτών δηλ. στην σαφραναλή του πρώτου και στην κροκετίνη του δεύτερου. Αλλα συστατικά του κρόκου αποτελούν η λυκοπίνη, η ζεαξανθίνη, το καρωτίνιο α-β και γ, η βιταμίνη Β και Β2, οι υδατάνθρακες και το αιθέριο έλαιο. Από την πικροκροκίνη με ενζυματική υδρόλυση παίρνουμε το άγλυκο μέρος, που με οξείδωση σχηματίζεται σε σαφρονάλη, που είναι το κύριο συστατικό του αιθέριου ελαίου, όπου και οφείλεται η χαρακτηριστική μυρωδιά του κρόκου. Από την κροκίνη πάλι με οξύ παίρνουμε το άγλυκο μέρος, την κροκετίνη, που αποτελεί την κύρια χρωστική ουσία του προϊόντος. Στο εμπόριο τα ποσοστά του αιθέριου ελαίου και της χρωστικής δύναμης του κρόκου (που πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μεγαλύτερα), προσδιορίζουν βασικά την ποιότητά του.Ο κρόκος εμφανίζεται με πολλές και ποικίλες χρησιμότητες. Χρησιμοποιείται στην φαρμακευτική, ζαχαροπλαστική, μαγειρική, τυροκομία, μακαρονοποιία, ποτοποιία ακόμα δε και στην ζωγραφική. Οι βυζαντινοί ζωγράφοι τον χρησιμοποιούσαν αρκετά.

Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιείται σαν τέλειο εμμηναγωγό, άριστο στομαχικό, σαν αντισπασμωδικό και διεγερτικό. Από πολλούς ειδικούς υποστηρίζεται ότι καταπραΰνει τους πόνους των νεφρών, σε μικρές δόσεις, διεγείρει την όρεξη και κυρίως διευκολύνει την πέψη. Ακόμη περιορίζει τις γαστραλγίες, τον υστερισμό, τους σπασμούς, τον κοκκύτη και τους νευρικούς κωλικούς. Εξωτερικά χρησιμοποιείται στο γιάτρεμα σπυριών, φλεγμονών και στις παθήσεις κυρίως του στήθους. Γεγονός είναι ότι από την αρχαιότητα ακόμη δινόταν στον κρόκο αφροδισιακές ιδιότητες. Πολλοί συγγραφείς, η μυθολογία μας αλλά και αυτή η Παλαιά Διαθήκη, συνδέουν τον κρόκο με τον έρωτα και την γονιμότητα.

Σήμερα σε όλες τις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες και ιδιαίτερα της Ευρώπης, εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε μεγάλη έκταση σαν άρτυμα (μπαχαρικό) στα διάφορα φαγητά. Στην Ινδία εξακολουθεί να χρησιμοποιείται σε μεγάλη έκταση και σαν θυμίαμα κατά τις θρησκευτικές τους τελετές, καθώς και για βάψιμο των μανδυών των ιερέων, συνήθεια που την είχαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι και Ρωμαίοι.

 


Λευκό Μάρμαρο Τρανόβαλτου

Νοτιοδυτικά της Κοζάνης, πάνω στις ράχες των Καμβουνίων και σε μικρή απόσταση το ένα με το άλλο βρίσκονται τα χωριά του δήμου Καμβουνίων Μικρόβαλτο και Τρανόβαλτο.

Η περιοχή είναι προικισμένη με πλούσιο υπέδαφος σε μαρμαροφόρα κοιτάσματα, ιδιαίτερα γνωστό είναι λευκό μάρμαρο Τρανοβάλτου. Η συστηματική εκμετάλλευση και η συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση δημιούργησε έντονη εξαγωγική δραστηριότητα.

 


Λιαστό Κρασί Σιάτιστας

Φημισμένο είναι το λιαστό κρασί της Σιάτιστας που παράγεται με τον πατροπαράδοτο παραδοσιακό τρόπο από “λιαστό” σταφύλι, που βγάζουν οι αμπελώνες που ‘κρέμονται’ στην κυριολεξία στις απόκρημνες πετρώδεις προσήλιες πλαγιές του Ασκίου και τις ακριβώς απέναντι του Βουρίνου. Τα σταφΰλια λιάζονται επί δύο περίπου μήνες και αφυδατώνονται μερικώς. Στη συνέχεια και, αφού μπουν στα πατητήρια, από αυτά βγαίνει το περίφημο ‘λιαστό’ κρασί της Σιάτιστας, μια διαδικασία που συνεχίζεται αδιάλειπτα επί πολλούς αιώνες. Το βαρύ αυτό κρασί – όπως μας ανέφεραν στη Σιάτιστα όταν επισκεφτήκαμε τον τόπο – τα τελευταία χρόνια παράγεται σε μικρές ποσότητες, καθώς οι κλιματολογικές συνθήκες των περασμένων ετών επηρέασαν αρνητικά τις σοδειές. Αν αναζητήσετε πάντως και βρείτε λιαστό κρασί στη Σιάτιστα, θα είναι κατά πάσα πιθανότητα καλής ποιότητας, καθώς θα προέρχεται από παλιές, καλές χρονιές!

 


Μήλα Βερμίου

Ονομαστά για την ποιότητα και την νοστιμιά τους είναι τα μήλα Βερμίου που παράγονται στους εύφορους κάμπους στους πρόποδες του ομώνυμου όρους. Μεγάλοι οπωρώνες, εκτείνονται στο Δήμο Βερμίου και αποτελούν τη βασική καλλιέργεια στα δημοτικά του διαμερίσματα από τους Πύργους έως το Μεσόβουνο.

Συγκεκριμένα στην περιοχή του Βερμίου καλλιεργούνται 7.000 στρέμματα μηλιές ποσοστό που αντιστοιχεί μόλις στο 0,76% της καλλιεργήσιμης αγροτικής γης στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης. Παρόλα αυτά τα μήλα Βερμίου επιφέρουν το 4% του ακαθάριστου αγροτικού προϊόντος της Π.Ε. καθώς η παραγωγή τους πλησιάζει και κάποιες φορές υπερβαίνει τα 20.000.000. κιλά το χρόνο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα Μήλα Βερμίου είναι πιστοποιημένα από την AGROCERT μέσω της «Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παραγωγής για Μήλα», ενώ παράλληλα αποτελούν προωθούμενες καλλιέργειες για την Π.Ε. , σύμφωνα με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

 


Ροδάκινα Βελβεντού

Τα Ροδάκινα Βελβεντού είναι ονομαστά παγκοσμίως για την ποιότητα το άρωμα και τη γεύση τους. Σήμερα στο Βελβεντό λειτουργούν δύο συνεταιρισμοί ροδάκινων και μήλων ενώ φημισμένα για την ξεχωριστή τους γεύση είναι τα γλυκά και οι μαρμελάδες που παρασκευάζει ο Αγροτικός Βιοτεχνικός Συνεταιρισμός γυναικών. Συγκεκριμένα στην περιοχή του Βελβεντού καλλιεργούνται 8.000 στρέμματα Ροδακινιές ποσοστό που αντιστοιχεί μόλις στο 0,84% της καλλιεργήσιμης αγροτικής γης στην Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης. Παρόλα αυτά τα ροδάκινα Βελβεντού επιφέρουν το 3,16% του ακαθάριστου αγροτικού προϊόντος της Π.Ε. καθώς η παραγωγή τους πλησιάζει και κάποιες φορές υπερβαίνει τα 19.000.000. κιλά το χρόνο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο τα ροδάκινα όσο και τα μήλα Βελβεντού είναι πιστοποιημένα από την AGROCERT μέσω της «Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παραγωγής οπωρικών», ενώ παράλληλα αποτελούν προωθούμενες καλλιέργειες για την Π.Ε. , σύμφωνα με το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

Στο Βελβεντό λειτουργούν δύο αγροτικοί συνεταιρισμοί ροδακινοπαραγωγών με σημαντική δράση, καθώς τα ροδάκινα του Βελβεντού αποτελούν βασικό εξαγωγικό προϊόν της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης.

 


Τυρί Μπάτζιος και Μανούρι

Το προϊόν με κατοχυρωμένη ονομασία προέλευσης το Βόιο είναι ο Μπάτζιος. Πρόκειται για παραδοσιακό τυρί άλμης, ημίσκληρο, ή σκληρό, που προέρχεται από γάλα πρόβειο, γιδίσιο ή μείγμα αυτών, μερικώς αποβουτυρωμένο. Φτιάχνονταν από πολύ παλιά από τους νομάδες στα βουνά και το όνομά του σημαίνει στάνη, ή τυρί που γίνεται στη στάνη. Έχει λευκό χρώμα έως λευκοκίτρινο, με αλμυρή γεύση, υπόξινη και ελαφρώς πικάντικη. Είναι γεννημένο να τηγανιστεί μέσα σε λάδι και τότε η γεύση του αλλάζει, γίνεται νοστιμότερο, τρυφερότερο και εκπέμπει όμορφο άρωμα. Εκτός από τον Μπάτζιο παράγονται και άλλα είδη τυριών σε τοπικά τυροκομεία όπως της Κορυφής, της Γαλατινής και του Δίλοφου, καθώς και τα περίφημα βλαχοτύρια στη Βλάστη, σαν το γνωστό Μανούρι.

Η Περιφερειακή Ενότητα Κοζάνης αποτελεί τον παράδεισο του σύγχρονου «τροφοσυλλέκτη». Στους ορεινούς όγκους του Βοΐου και του Ασκίου, στα υψίπεδα του Βερμίου, στην πεδιάδα του Βελβεντού, σε κωμοπόλεις, χωριά και δάση ο επισκέπτης θα βρει παραδοσιακά προϊόντα που ικανοποιούν και τον πιο απαιτητικό ουρανίσκο.

Τυροκομικά, κρέατα και αλλαντικά, όσπρια και ζυμαρικά, κρασί και τσίπουρο, κρόκος, φρούτα, γλυκά και μαρμελάδες, καθώς και τα «άγρια» γεννήματα της μακεδονικής γης, κυνήγι, ψάρια του γλυκού νερού, μανιτάρια, κάστανα, φουντούκια και καρύδια θέλγουν τους λάτρεις των εξαιρετικών γεύσεων και καθιστούν την περιοχή ιδανικό προορισμό γευστικών αναζητήσεων.

Πολλά και διαφορετικά εδέσματα μπορεί να δοκιμάσει ο επισκέπτης της Περιφερεαικής Ενότητας Κοζάνης. Ωστόσο κάποια από αυτά χαρακτηρίζουν την περιοχή.

Τα γιαπράκια, χαρακτηρίζουν το χριστουγεννιάτικο τραπέζι μας.Είναι ντολμάδες, αποτελούμενοι από χοιρινό χονδροκομμένο κιμά ή μικρά κομμάτια κρέατος, με ρύζι, πολλά καρυκεύματα, τυλιγμένοι σε λάχανο τουρσί (αρμιά, μοναδική κοζανίτικη συνταγή). Μαγειρεύονται σε σιγανή φωτιά σε πήλινα τσουκάλια και σύμφωνα με την παράδοση συμβολίζουν το σπαργανωμένο Χριστό. Τα τσουκαλάκια είναι ένα είδος στιφάδου.

Το μπουμπάρι είναι σπάνιος μεζές από γεμιστή κοιλιά ή έντερο με ρύζι και χοιρινό κιμά και συκώτι, ενώ το κυρίαρχο έδεσμα του Πασχαλινού τραπεζιού στην πόλη της Κοζάνης είναι το τσιτσιλάτο (αρνί μαγειρεμένο με άφθονα μυρωδικά και σπανάκι).

Η περιοχή φημίζεται για τις υπέροχες σπιτικές της πίτες, με γέμιση κρεμμυδιού, μελιτζάνας, πράσου, τσουκνίδας, σπανακιού ή κιμά. Μοναδικά επίσης είναι τα κιχιά, φτιαγμένα από φύλλο ζύμης και τυρί φέτα τυλιγμένα σε σχήμα κοχλία. Τα τυροκομικά προϊόντα της Κοζάνης θεωρούνται μοναδικά για την ποιότητα παραγωγής και τη νοστιμιά τους.

Η φέτα, το τουλουμοτύρι, το κεφαλοτύρι, ο μπάτζιος και το μανούρι είναι καταπληκτικά.

Τα φημισμένα φασόλια από το Σισάνι αποτελούν ένα ξεχωριστό έδεσμα είτε σε φασολάδα είτε σε γίγαντες πλακί.

Τέλος, η μεγάλη παραγωγή σε μήλα στην Εορδαία και ροδάκινα στο Βελβεντό έχει οδηγήσει στη δημιουργία σύγχρονων αγροτικών συνεταιρισμών, που ασχολούνται με την επεξεργασία και προώθηση μαρμελάδων και γλυκών μοναδικής νοστιμιάς.

Οι Έλληνες από τα αρχαία ακόμη χρόνια αγαπούσαν το κρασί και λάτρευαν το θεό του, το Διόνυσο. Το κρασί συνόδευε θεούς και ανθρώπους τόσο στις ευχάριστες όσο και στις δυσάρεστες στιγμές της ζωής. Από τα παλαιά χρόνια οι άνθρωποι στη Δυτική Μακεδονία και ιδιαίτερα στην Π.Ε. Κοζάνης ασχολούνταν με την αμπελοκαλλιέργεια, την οικοτεχνική παραγωγή υψηλής ποιότητας κρασιών και του περίφημου τσίπουρου. Τα φημισμένα κρασιά της Κοζάνης, της Σιάτιστας και του Βελβεντού μεταφέρονταν με τα καραβάνια στις αγορές της Ευρώπης. Σήμερα πολλοί είναι αυτοί που, τηρώντας την παράδοση παράγουν το δικό τους κρασί. Παράλληλα δραστηριοποιούνται στην παραγωγή κρασιού και τσίπουρου Συνεταιρισμοί και ιδιώτες δημιουργώντας προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας. Βάση παραγωγής του εξαιρετικού κρασιού της περιοχής αποτελεί η περίφημη ποικιλία «ξυνόμαυρο» σε συνδυασμό με μοσχάτο και άλλες τοπικές ποικιλίες. Χακουστό είναι σήμερα το ηλιαστό κρασί της Σιάτιστας, τα βρασμένα γλυκά ερυθρά κρασιά του Πελεκάνου. Το τσίπουρο προέρχεται από τη διπλή απόσταξη του μούστου και αρωματίζεται με γλυκάνισο. Η παράδοση απαιτεί κατά τη διάρκεια της απόσταξης οι άνδρες να μαζεύονται στα «καζάνια» και να διασκεδάζουν τρώγοντας, πίνοντας, τραγουδώντας και δοκιμάζοντας τη νέα σοδειά.

 


Συνταγή για Κουραμπιέδες (σάλιαροι)

Υλικά:

  • 400γρ. Φυτίνη (σε θερμοκρασία δωματίου, εννοούμε να έχουν μαλακώσει αρκετά ώστε να είναι μαλακά στο χτύπημα)
  • 1 βιτάμ 250γρ. (σε θερμοκρασία δωματίου)
  • 1πιατάκι του γλυκού ζάχαρη άχνη
  • 1 μπέϊκιν
  • 2 βανίλιες
  • 1 αυγό
  • Σόδα στη μύτη του κουταλιού του γλυκού
  • 1/4 ποτήρι του κρασιού κονιάκ
  • 1/2 ποτήρι χυμό πορτοκαλιού και το ξύσμα
  • Αλεύρι όσο πάρει (για όλες τις χρήσεις, 1 κιλό περίπου )
  • Αμύγδαλα 1 κούπα (αποφλοιωμένα)
  • Ζάχαρη άχνη για το πασπάλισμα

Εκτέλεση:

  • Αρχικά χτυπάμε τα αμύγδαλα στο μπλέντερ (που έχει αντικαταστήσει το γουδί) και τα καβουρδίζουμε με μία κουταλιά της σούπας βούτυρο
  • Χτυπάμε το βούτυρο μαζί με τη φυτινή
  • Τα χτυπάμε αρκετά μέχρι να αφρατέψει το μείγμα και να γίνει σαν σαντιγύ, προσθέτουμε τη ζάχαρη και συνεχίζουμε το χτύπημα
  • Κατόπιν, προσθέτουμε στο μείγμα: τη σόδα, το μπέκιν, τις βανίλιες και αυτόματα ρίχνουμε το κονιάκ και τον χυμό από το πορτοκάλι που στύψαμε από πάνω για να σβήσουμε τη σόδα και το μπέϊκιν. Σε αυτή τη φάση προσθέτουμε και το ξύσμα, το αυγό και τα αμύγδαλα και επαναλαμβάνουμε το χτύπημα. Μόλις ομογενοποιηθεί, προσθέτουμε σιγά-σιγά το αλεύρι (συνήθως παίρνει 1 κιλό), και ζυμώνουμε με τα χέρια πλέον, μόλις αισθανθούμε μία πολύ απαλή υφή στη ζύμη, είναι έτοιμοι για να τους πλάσουμε
  • Στο πλάσιμο θα πρέπει να τους μεταχειριστείτε απαλά γιατί δεν είναι τόσο εύπλαστοι όπως άλλες ζύμες που περιέχουν περισσότερα υγρά
  • Αφού τους πλάσετε σε μέτριο σχήμα, τους κάνετε απαλά ένα «πάτημα» με το δάχτυλό σας στο κέντρο, έτσι ώστε να κάνουν μία μικρή καμπύλη προς τα μέσα, (αυτό βοηθάει να μη φουσκώσουν πολύ)
  • Τους ψήνεται στους 190ο C σε προθερμασμένο φούρνο στον αέρα για 40′ λεπτά
  • Αφού κρυώσουν, χλιαροί τους πασπαλίζετε με την ζάχαρη άχνη

 


Συνταγή για τα γιαπράκια ( λαχανοντολμάδες)

Υλικά για γέμιση:

  • 500 γρ μοσχαρίσιος κιμάς
  • 500 γρ χοιρινός κιμάς 1 φλυτζάνι ρύζι
  • 1 κρεμμύδι μεγάλο τριμμένο στον τρίφτη
  • αλάτι
  • πιπέρι
  • κόκκινο πιπέρι
  • μπούκοβο
  • 1 κουταλιά της σούπας πελτές ντομάτας
  • 1 φλ του καφέ κρασί μαύρο ή κόκκινο
  • χυμό από 1 λεμόνι ή 1 κουταλάκι του γλυκού ξινό (μπαχαρικό)
  • 1 κουταλιά της σούπας φυτίνη
  • Αρμιά ή λάχανο ζεματισμένο
  • πελτές

Εκτέλεση:

  • Ανακατεύουμε όλα τα υλικά σε ένα μεγάλο σκεύος
  • Παίρνουμε τα φύλλα από το λάχανο και τα κόβουμε στο μέγεθος που θέλουμε να κάνουμε τα γιαπράκια
  • Βάζουμε γέμιση και τυλίγουμε το φύλλο σφιχτά
  • Αραδιάζουμε τα γιαπράκια σε σειρές σε μια κατσαρόλα. Στον πάτο της κατσαρόλας βάζουμε το σκληρό μέρος απ το λάχανο, για να μη κολλήσουν τα γιαπράκια και απομείνουμε με την όρεξη
  • Διαλύουμε σε νερό πελτέ ντομάτας ανάλογα πόσο κόκκινα τα θέλουμε και το ρίχνουμε στην κατσαρόλα
  • Στύβουμε ένα λεμόνι και ρίχνουμε λίγη φυτίνη και λάδι
  • Σκεπάζουμε τα γιαπράκια με φύλλα από το λάχανο, ρίχνουμε νερό και τα αφήνουμε να βράσουν σε χαμηλή φωτιά. Θα είναι έτοιμα μόλις μαλακώσουν τα φύλλα απ το λάχανο

 

Αν κάνουμε τα γιαπράκια με αρμιά, ΠΡΟΣΕΧΟΥΜΕ το αλάτι και το ξινό μη μας βγουν λύσσα. Αντί για νερό ρίχνουμε αρμόζουμο για να τα βράσουμε.

Σερβίρονται κρύα με λεμόνι και μπούκοβο, ιδανικός μεζές για το τσίπουρο ή το κρασί.

Γιορτή του Βουνού

Η  Γιορτή Βουνού είναι μια εναλλακτική εκδήλωση του Πολυκάστανου, απλή και αληθινή και εκεί είναι που στηρίζει όλη την ομορφιά της. Για δύο ημέρες στις αρχές του Αυγούστου όλοι σχεδόν οι κάτοικοι του χωριού ανεβαίνουν στο οροπέδιο του Παλιοκριμηνίου, κατασκηνώνουν εκεί, κάνουν πεζοπορία, κερνούν ντόπια κρεατικά και γίδα βραστή, μαζεύουν τσάι και δροσίζονται σε κρυστάλλινες πηγές.

 


Κλαδαριές

Στις 23 Δεκεμβρίου η Σιάτιστα γιορτάζει τα «Κόλιαντα». Μεγάλες φωτιές ανάβουν σε όλη την πόλη και δημιουργούν ένα μοναδικό θέαμα.

 


Μαμώμεροι ή Μονώγεροι

Οι «Μαμώεροι» ή «Μομώγεροι» είναι ένα έθιμο βγαλμένο μέσα από την ποντιακή παράδοση και διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια του δωδεκαημέρου, δηλαδή από τη δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων έως τα Φώτα, στα Κομνηνά του Δήμου Βερμίου. Το έθιμο των «Μαμώερων» ή «Μομώγερων» προέρχεται από την περίοδο της τουρκοκρατίας όταν μεταμφιεσμένοι αντάρτες κατέβαιναν στα χωριά με σκοπό τη συλλογή και διάχυση πληροφοριών. Η κορύφωση ήταν ο τελετουργικός χορός των Μομώγερων, η αλληγορία του οποίου ανύψωνε το ηθικό των συμπατριωτών τους αλλά και τους προετοίμαζε για τον ξεσηκωμό χωρίς να το αντιλαμβάνονται οι Τούρκοι, που επίσης συμμετείχαν στα δρώμενα χωρίς να καταλαβαίνουν τί γινόταν.

 


Μπουμπουσάρια

Επίσης, στη Σιάτιστα 5 και 6 Ιανουαρίου και στη Γαλατινή την Πρωτοχρονιά τοπικά καρναβάλια, τα Μπουμπουσάρια, όπου μασκαρεμένοι οι κάτοικοι χορεύουν στα σοκάκια για να καλοδεχτούν το νέο χρόνο και να ξορκίσουν το κακό. Στην Εράτυρα το έθιμο γιορτάζεται με παρέλαση των καρναβαλιστών τη δεύτερη ημέρα του χρόνου.

 


Νιαήμερος (παζάρια)

Τα εμπορικά πανηγύρια (παζάρια) της Αγίας Μαρίνας στο Τσοτύλι, στις 17 Ιουλίου και του Νιάημερου από τα Σέρβια συνεχίζουν στην Κοζάνη, την πρώτη Τρίτη του Οκτωβρίου και καταλήγουν στην Πτολεμαΐδα, προς τα μέσα Οκτωβρίου. Η ιστορική αξία της εμποροπανήγυρης χρονολογείται από την εποχή της Τουρκοκρατίας, ήταν συνέχεια των εμποροπανηγύρεων της Λάρισας, του Τιρνάβου, της Ελασσόνας και των Σερβίων. Μετά την Κοζάνη οι εμποροπανηγύρεις συνεχιζόταν στην Πτολεμαΐδα, το Αμύνταιο. η μορφή της οποίας είχε σχεδόν την υποδοχή του χειμώνα, μιας και όπως γνωρίζουμε η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας «είχε» τουλάχιστον σφοδρούς χειμώνες. Δεν υπάρχει ακριβής προσδιορισμός για τη χρονολογική έναρξη της εμποροπανήγυρης, κάποιες έγγραφες πληροφορίες την τοποθετούν γύρω στα τέλη του 17ου αιώνα – αρχές 18ου.

 


Οι καβαλάρηδες της Σιάτιστας

Οι «Καβαλάρηδες της Σιάτιστας», που αφού διανυκτερεύσουν την παραμονή του δεκαπενταύγουστου στο μοναστήρι της Παναγίας Μικροκάστρου, έρχονται την ημέρα της Παναγίας στη Σιάτιστα με στολισμένα άλογα και χορεύουν όλη την ημέρα με γνωστούς και φίλους στις πλατείες.

 


Οι Λαζαρίνες

Οι «Λαζαρίνες» την παραμονή και την ημέρα του Λαζάρου στην κεντρική πλατεία των χωριών του Τσαρτσιαμπά και ειδικά στην Αιανή.

 


Οι Φανοί

Οι “Φανοί” και η παρέλαση του καρνάβαλου,την αποκριά στην Κοζάνη. Είναι γιορτή και ξεφάντωμα γύρω από το βωμό της αποκριάτικης εορταστικής πυράς με φαγοπότι και οινοποσία, τραγούδι, χορό κι αθυροστομία χωρίς όρια. Προέρχεται από τη λέξη φαίνω, που σημαίνει φαίνομαι από μακριά. Παιδί πανάρχαιων εθίμων με λατρευτικό και μαγικό χαρακτήρα που κατόρθωσε να επιβιώσει μέσα στο χρόνο αλλάζοντας το περίβλημά του και κρατώντας την ουσία του. Πολλοί συγχέουν το Φανό με τον Καρνάβαλο και το καρναβάλι, αλλά δεν υπάρχει καμιά σχέση μεταξύ τους. Το καρναβάλι στις διάφορες πόλεις της Ελλάδας είναι πιστή αντιγραφή του καρναβαλιού της Βενετίας και των άλλων Ευρωπαϊκών Πόλεων. Ο Φανός είναι κάτι τελείως πρωτότυπο και ιδιότυπο. Απαιτεί προετοιμασία και οργάνωση, που συσπειρώνει τη γειτονιά και οδηγεί σε σχέσεις ζεστές και πολύτιμες, ιδιαίτερα σε εποχές απομόνωσης σαν τη σημερινή. Είναι ανοιχτός σε όλους και στηρίζεται στη συμμετοχή. Δεν προσφέρεται για ψυχρή παρατήρηση. Η ιδιομορφία του και η αίγλη του κορυφώνεται την Κυριακή της Μεγάλης Αποκριάς, όταν ανάβουν οι Φανοί στις γειτονιές και τριγύρω τραγουδούν και χορεύουν οι χορευτές. Έτσι δείχνει μια εικόνα που θυμίζει πολύ ανάλογες πολεμικές γιορτές της Αρχαίας ελλάδας και σε τέτοιο σημείο μάλιστα ώστε να ισχυριζόμαστε αδίσταχτα ότι ο σημερινός χορός του Φανού είναι η συνέχεια του Πυρρίχιου χορού των Αρχαίων Ελλήνων.

Ο φανός ανάβει κατά τις 8 το βράδυ της μεγάλης Αποκριάς, κι αμέσως ξεκινάει το τραγούδι και ο χορός γύρω του.

 


Παρχάρια

Τα «Παρχάρια» (ποντιακό γλέντι με παραδοσιακά εδέσματα, κρασί και χορό), στο Δημοτικό Διαμέρισμα Κομνηνών του Δήμου Βερμίου την τελευταία Κυριακή του Ιουλίου και στον Άγιο Δημήτριο, στο Δημοτικό Διαμέρισμα Ελλησπόντου του Αγίου Πνεύματος. Οι ρίζες του εθίμου “Παρχάρια” χάνονται μέσα στη μακρόχρονη ποντιακή παράδοση. Είναι ο εορτασμός που γίνεται για την υποδοχή των βοσκών από τα ορεινά βοσκοτόπια όπου έμεναν κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η υποδοχή αυτή γίνεται από τις συζύγους τους, τις “Παρχαρομάνες” στον ορεινό οικισμό “Παρχάρια”, σε υψόμετρο 1100 μέτρων, σε καταπράσινα λιβάδια μέσα σε δάση πεύκου. Από την τοποθεσία αυτή υπάρχει δρόμος που οδηγεί στο χιονοδρομικό κέντρο Σέλι Βεροίας.

 


Πέταγμα Χαρταετού (αερόστατο)

Το πέταγμα “αερόστατου” την Καθαρή Δευτέρα στον Πεντάλοφο. Με το τελευταίο πανηγύρι στον Αη Δημήτρη, όπου συγκεντρώνονται όλοι οι εκπρόσωποι και οι πρωταγωνιστές των Φανών και της Παρέλασης με τη συνοδεία χάλκινων κυρίως οργάνων. Εκεί απονέμονται οι έπαινοι και τα βραβεία για τον Καλύτερο Φανό, το πιό καυστικό τραγούδι, το καλύτερο άρμα στην παρέλαση. Εκεί όλοι μαζί δίνουν την υπόσχεση για του χρόνου

Ο διαγωνισμός χαρταετού την Καθαρή Δευτέρα στην Υψηλή Γέφυρα Σερβίων, με την παραδοσιακή φασολάδα, τα τουρσιά, τις ελιές, τις λαγάνες και το ολοήμερο γλέντι.

 


Χορός της Ρόκας

Ο «Χορός της Ρόκας» την τρίτη ημέρα του Πάσχα στη Γαλατινή. Από τα γνωστότερα έθιμα της  Γαλατινής και του Πελεκάνου, συμβολίζει τον αποχαιρετισμό των ανδρών που άλλοτε έφευγαν για να δουλέψουν ως χτίστες σε ξένα μακρινά μέρη.

 


Εκδηλώσεις

  • Γιορτή του Δράκου στον Πελεκάνο στα τέλη Ιουλίου. Πρόκειται για την αναπαράσταση του θερισμού, όπως αναφέρεται  σ΄ έναν τοπικό  μύθο.
  • Το «Εν Χωναίς Θαύμα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ», μια σπάνια γιορτή της Ορθοδοξίας, αναβιώνει κάθε χρόνο στις 6 Σεπτεμβρίου, στο Ναό των Ταξιαρχών, στην Περιστέρα.
  • Ο Τρανός Χορός του Δεκαπενταύγουστου στα Νάματα: ένα τελετουργικό που συμπυκνώνει τις μνήμες του τόπου και τις δοξασίες της βλάχικης φυλής.
  • Ο Μεγάλος Χορός και το αντάμωμα των απανταχού Βυθινών στις 13 Αυγούστου, στην κεντρική πλατεία (Μάρμαρος) του Βυθού. Στις 21 Νοεμβρίου, γιορτάζει η κεντρική εκκλησία, τα Εισόδια της Θεοτόκου. Την ημέρα αυτή οι ντόπιοι φτιάχνουν το Πατσοτό- συνταγή με ποταμίσιο ψάρι.
  • «Αποκαθήλωσης του Εσταυρωμένου» σε παρακείμενο λόφο του χωριού Δρυόβουνου του Δήμου Βόιου, γίνεται κάθε χρόνο τη Μεγάλη Παρασκευή.
  • Απελευθέρωση  της Σιάτιστας την 4η Νοεμβρίου.
  • Εκδηλώσεις στη μνήμη των Ποντίων (19η Μαϊου) από την Εύξεινο Λέσχη Ποντίων Βοίου και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Μολόχας και διήμερο Χορευτικό Φεστιβάλ στα τέλη Ιουλίου
  • Ετήσιο Μνημόσυνο υπέρ των πεσόντων Μακεδονομάχων στη μάχη της Οσνίτσανης κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα  Μάιο στη Δαμασκηνιά.
  • Στη Νεάπολη κάθε καλοκαίρι γιορτάζουν τον τριήμερο του Αγίου Πνεύματος, αλλά και τον «Πολιτιστικό Αύγουστο», με πλήθος πολιτιστικών εκδηλώσεων.
  • Λαϊκό Πανηγύρι στην Ι. Μ. Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, στο Δρυόβουνο, στις 5 και 6 Αυγούστου. Τις ίδιες μέρες σφύζει από κόσμο και η Αγία Σωτήρα.
  • Ο Ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στην Τραπεζίτσα, γιορτάζει κάθε χρόνο στις 21 Μαίου. Για τις εκδηλώσεις φροντίζει ο Πολιτιστικός Σύλλογος.
  • Η Μόρφη γιορτάζει στις 15 Αυγούστου, μ’ ένα πανηγυρικό γλέντι.

Το ανάγλυφο της Περιφερειακής Ενότητας διαμορφώνεται από τρεις επιμήκεις οροσειρές με διεύθυνση από βορειοδυτικά προς νοτιανατολικά. Η δυτική οροσειρά σχηματίζεται από το όρος Βόιο, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου βρίσκεται στην Π.Ε. Καστοριάς. Στο κεντρικό τμήμα της Π.Ε. , εκτείνεται η οροσειρά που σχηματίζουν τα όρη Σινιάτσικο ή Άσκιο (2.111 μ.) προς βόρεια και Βούρινος (1.866 μ.) στα νότια.

Το Σινιάτσικο, το οποίο αποτελεί τη νότια προέκταση του Βέρνου, είναι στο μεγαλύτερο τμήμα του γυμνό, λόγω της γεωλογικής του κατασκευής. Μόνο λίγα δάση αναπτύσσονται στο βόρειο τμήμα του, κοντά στα σύνορα με την Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς, όπου εμφανίζονται πετρώματα του παλαιοζωικού αιώνα.

Ο Βούρινος αποτελεί τη νότια προέκταση του Σινιάτσικου. Γεωλογικά, αποτελείται κυρίως από σερπεντινιωμένους περιδοτίτες και λιγότερο από κρυσταλλικούς ασβεστόλιθους. Στους περιδοτίτες συγκαταλέγονται και τα σπουδαιότερα κοιτάσματα χρωμίτη της Ελλάδας, καθώς επίσης αμίαντος και λευκόλιθος (μαγνησίτης).

Μεταξύ Βούρινου και Σινιάτσικου δημιουργείται χαμηλός αυχένας, τον οποίο διασχίζει ο δρόμος Κοζάνης ­Σιάτιστας.

Ανάμεσα στις οροσειρές Βοΐου και Σινιάτσικου­Βούρινου σχηματίζεται ένα οροπέδιο, τμήμα του μεγάλου οροπεδίου που ξεκινά από τη Θεσσαλία (Μετέωρα) και φτάνει έως την Καστοριά και βορειότερα.

Τα πετρώματα που συναντώνται εδώ, εντελώς διαφορετικά από τα πετρώματα των οροσειρών, αποτελούνται από μάργες, κροκαλοπαγή, ψαμμίτες κ.λπ. όλα αυτά αποτέθηκαν στον βυθό της παλιάς θάλασσας, η οποία ονομάζεται υπεραιγαία αύλαξ.

Ο γεωλογικός σχηματισμός που συγκροτείται από το σύνολο αυτών των αποθέσεων καλείται φόλασσα. Στα ανατολικά της Περιφερειακής Ενότητας υψώνεται το Βέρμιο, η νότια προέκταση του Βόρα. Το μεγαλύτερο τμήμα του Βερμίου καθώς και η ψηλότερη κορυφή του (Τσανακτσή, 2.052 μ.) βρίσκονται στην Π.Ε. Ημαθίας. Στην περιοχή της Π.Ε. Κοζάνης βρίσκονται οι κορυφές (από τα Β προς τα Ν) Μπουρίκα (1.613 μ.), Ζυγάνα (1.620 μ.), Γκιώνα (1.759 μ.), Κόκκινη Μαγούλα (1.458 μ.), Φλάμπουρο (1.512 μ.) και Αγκάθι (1.650 μ.). Στην περιοχή νότια του Βερμίου υψώνονται τα Πιέρια (2.190 μ.) και νοτιότερα ακόμα ο Τίταρος (1.839 μ.), το μεγαλύτερο μέρος του οποίου ανήκει στην Π.Ε. Λαρίσης.

Στο νοτιότερο τμήμα της Π.Ε. υψώνονται τα Καμβούνια. Μεταξύ των οροσειρών Βερμίου και Σινιάτσικου ­Βούρινου εκτείνεται το οροπέδιο Κοζάνης­ Πτολεμαΐδας, μέσου ύψους 70 μ., το οποίο συνεχίζεται στα βόρεια, στη λεκάνη Φλώρινας ­Μοναστηρίου. Στη λεκάνη Κοζάνης ­Πτολεμαΐδας αποτέθηκαν, κατά το τριτογενές, τεράστιες ποσότητες φυτικών υλών, οι οποίες στη συνέχεια μετατράπηκαν σε λιγνίτη.

Η Πτολεμαΐδα αποτελεί το μεγαλύτερο λιγνιτοφόρο κέντρο της χώρας. Βασικό υδρογραφικό στοιχείο της Περιφερειακής Ενότητας είναι ο Αλιάκμονας, ο οποίος διαρρέει ολόκληρη την Π.Ε., συγκεντρώνοντας τα νερά των δύο οροπεδίων μέσω των παραποτάμων του, από τους οποίους σπουδαιότεροι είναι ο Πραμορίτσας και ο Ντραμπουτιώτικος. Περικλεισμένη από βουνά, η περιοχή της Π.Ε. Κοζάνης βρίσκεται παντελώς αποκλεισμένη από τη θάλασσα και από οποιαδήποτε επίδραση θα μπορούσε αυτή να της ασκήσει.

το δυτικό μέρος της Περιφερειακής Ενότητας Κοζάνης και σε απόσταση περίπου 25 χιλιομέτρων από την πόλη της Κοζάνης βρίσκεται ο Δήμος Βοΐου.

Πόρτα της  Πίνδου, το Βόιο σε οδηγεί στην απαρχή των ψηλών βουνών, των παραδοσιακών οικισμών και των μεγάλων ποταμών.  Από την ξακουστή κοιλάδα του  «Μεσιού Νερού» στο  Μπούρινο, μέχρι  την κορυφή  του Βοϊου, «Ζουπανιώτικο Αηλιά (1.810μ.)»,   μαγευτικές διαδρομές με κινηματογραφικές εναλλαγές τοπίου σε προκαλούν να τις εξερευνήσεις. Τα αναρίθμητα πατροπαράδοτα έθιμα αποτελούν ένα συναρπαστικό σύνολο εικόνων, γεύσεων και συναισθημάτων.

Αστυνομική Διεύθυνση: 24610 22 000 24610 22 001
Άμεση Δράση: 100
Λαογραφικό Μουσείο Κοζάνης: 24610 33 978
Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής: 24610 98 800
Αρχαιολογικό Μουσείο Κοζάνης: 24610 26 210
Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα: 24610 98 453
Παλαιοντολογική Συλλογή Σιάτιστας: 24650 21 514
Βοτανικό Μουσείο Σιάτιστας: 24650 22 805 24650 21 514
Ανθρωπολογικό Μουσείο Πτολεμαΐδας: 24630 54 444
Λαογραφικό Μουσείο Σερβίων: 24640 22 555
Ολυμπιακή Αεροπορία: 24610 36 463 24610 26 864
Σιδηροδρομικός Σταθμός Κοζάνης: 24610 34 536
ΚΤΕΛ Κοζάνης: 24610 34 454
ΤΑΞΙ (Κοζάνη): 24610 40 500
Νοσοκομείο Κοζάνης: 24613 52 600
Νοσοκομείο Πτολεμαΐδας: 24630 54 000 24630 57 400
Μαμάτσειο Νοσοκομείο: 24610 33 711

Οδικώς

Με λεωφορείο: Καθημερινά πραγματοποιούνται δρομολόγια με λεωφορεία του ΚΤΕΛ από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη για την Κοζάνη.

Με αυτοκίνητο: Για να μεταβείτε στην Κοζάνη με αυτοκίνητο

Αποστάσεις:
Κοζάνη Αθήνα 473 χλμ
Κοζάνη Θεσσαλονίκη 126 χλμ
Κοζάνη Πάτρα 343 χλμ
Κοζάνη Ιωάννινα 143 χλμ

 


Σιδηροδρομικώς

Εκτελούνται δρομολόγια με τρένο από την Αθήνα για Σκύδρα και Πλατύ και από τη Θεσσαλονίκη για Σκύδρα.

 


Αεροπορικώς

Καθημερινά πραγματοποιούνται πτήσεις από το αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος της Αθήνας για την Κοζάνη.