Γλυκά:
Ξεχωριστή θέση στον γαστρονομικό παράδεισο της Νάξου κατέχουν τα γλυκά. Οι συνταγές τους περνούν από μητέρα σε κόρη και φτιάχνονται με παραδοσιακό τρόπο και αγνά υλικά της ναξιώτικης φύσης.
Ξεχωριστή θέση στον γαστρονομικό παράδεισο της Νάξου κατέχουν τα γλυκά. Οι συνταγές τους περνούν από μητέρα σε κόρη και φτιάχνονται με παραδοσιακό τρόπο και αγνά υλικά της ναξιώτικης φύσης.
Σε όλα τα χωριά θα συναντήσετε μεγάλη ποικιλία από γλυκά τοπικής προέλευση. Ένα από τα πιο γνωστά παραδοσιακά γλυκά της Νάξου είναι το μελαχρινό. Πρόκειται για μία ντόπια καρυδόπιτα, που περιέχει μικρή ποσότητα από το τοπικό ποτό κίτρο και η οποία σερβίρεται συνήθως με παγωτό καϊμάκι (φτιαγμένο από πρόβειο γάλα).
Επίσης παραδοσιακά οι Ναξιώτες φτιάχνουν ξεροτήγανα (δίπλες) που προσφέρονται σε διάφορες γιορτές.
Η Νάξος, με τα καρποφόρα δέντρα της, δεν θα μπορούσε να υστερεί σε γλυκά του κουταλιού και μαρμελάδες.
Πιο γνωστά και χαρακτηριστικά γλυκά του κουταλιού είναι το κερασάκι και το κίτρο, το κυδώνι, το βύσσινο, η παπυλώνα, τα οποία οι επισκέπτες μπορούν να βρουν και συσκευασμένα σε πολλά σημεία στο νησί.
Ζαμπόνι:
Το ζαμπόνι είναι παστό μπούτι γουρουνιού. Μοιάζει με το ιταλικό προσούτο στην εμφάνιση, αλλά γευστικά το απεραθίτικο ζαμπόνι είναι πιο πικάντικο και αλμυρό.
Προσφέρεται σαν ορεκτικό. Σύμφωνα με τους ντόπιους, για να πετύχει το ζαμπόνι πρέπει όταν σφαγιαστεί το ζώο να φυσάει βοριάς, έτσι ώστε να μπορέσει να στραγγίσει σωστά.
Στη συνέχεια αλείφουμε ολόκληρο το μπούτι με ένα μείγμα μπαχαρικών (αλάτι, πιπέρι, κανέλα), το βάζουμε σε μια κασέλα και το σκεπάζουμε με χοντρό αλάτι.
Το αφήνουμε να “ψηθεί” για περίπου έξι μήνες.
Κίτρο:
Το περίφημο κίτρο Νάξου είναι ένα από τα τρία ελληνικά ηδύποτα με ονομασία προέλευσης.
Στη Νάξο συναντάμε κιτριές στον κάμπο των Εγγαρών και του Σαγκρίου, αλλά και στις κοιλάδες της ενδοχώρας όπου επικρατούν ήπιοι χειμώνες και δροσερά καλοκαίρια.
Τα φύλλα της κιτριάς χρησιμοποιούνται για την παραγωγή του ποτού κίτρο Νάξου, ενώ από τον καρπό της παράγονται διάφορα γλυκά κουταλιού.
Η παραγωγή του ποτού ξεκίνησε πολύ παλιά ως κιτρόρακο, όμως γύρω στο 1870 οι Ναξιώτες δημιούργησαν ένα καινούργιο απόσταγμα με οινόπνευμα και φύλλα κιτριάς, το γνωστό σε όλους σήμερα κίτρο Νάξου.
Από τη Νάξο το κίτρο μέσω εξαγωγών πήγε σε όλα τα μέρη, όπου ανθούσε ο Ελληνισμός, (Ρωσία, Αμερική, Αίγυπτο, Μικρά Ασία κλπ), πήρε μέρος σε πλήθος διεθνών και ελληνικών εκθέσεων (Μασσαλία, Μπορντώ κ.α.), και απέσπασε για το προϊόν του πλήθος διακρίσεων και επαίνων (χρυσά μετάλλια Μασσαλία 1904, Μπορντώ 1907, Αθήνα 1903 και 1914, Θεσσαλονίκη 1936 κ.α.).
Η διαδικασία παρασκευής του ποτού αρχίζει με τη συγκομιδή των φύλλων κίτρου, όταν αυτά έχουν το πλήρες άρωμα τους, δηλαδή από το Σεπτέμβρη και μπορεί να διαρκέσει όλο το χειμώνα.
Τα φύλλα απαλλάσσονται από τα ξερά και προσβεβλημένα από ασθένειες μέρη, αποστάζονται σε παραδοσιακό λέβητα (άμβυκα) μέσα σε αλκοολούχο λουτρό.
Το αιθέριο έλαιο τους διαλύεται μέσα στο οινόπνευμα και το απόσταγμα δίνει τους τρεις βασικούς τύπους: το λευκό, στους 33 βαθμούς, το πράσινο στους 30 βαθμούς και το κίτρινο στους 36 βαθμούς.
Μέλι:
Η Νάξος, λόγω της πλούσιας χλωρίδας και της μεγάλης υψομετρικής διακύμανσης, είναι ιδανική για την παραγωγή μελιού.
Η Νάξος, λόγω της πλούσιας χλωρίδας και της μεγάλης υψομετρικής διακύμανσης, είναι ιδανική για την παραγωγή μελιού.
Τα κύρια μελισσοκομικά φυτά του νησιού, εκτός από το θυμάρι και το ρείκι, είναι το θρούμπι, το φασκόμηλο, η ρίγανη και διάφορα άλλα αρωματικά φυτά.
Η κυριότερη ποικιλία είναι θυμαρίσιο μέλι, ενώ σε πολύ μικρότερες ποσότητες παράγεται μέλι ερείκης και ανοιξιάτικο ανθόμελο. Ετησίως παράγονται 35 με 40 τόνοι μελιού.
Τυριά:
Από τη μεγάλη ποικιλία τυριών της ναξιώτικης τυροκομίας παρουσιάζουμε μερικά χαρακτηριστικά τυριά της Νάξου, όμως αξίζει να αναζητήσετε περισσότερα:
Σήμερα η ναξιώτικη τυροκομία έχει να επιδείξει μεγάλη ποικιλία και πολύ ενδιαφέρουσες γεύσεις.
Το ενδιαφέρον είναι ότι πολλοί τοπικοί παραγωγοί επιμένουν στα προϊόντα τους, έχουν εκσυγχρονίσει τις μονάδες τους, δουλεύοντας όμως παράλληλα με τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής τυριών.
Το αποτέλεσμα είναι μια μεγάλη γκάμα τυριών μοναδικής γεύσης και ποιότητας. Από τη μεγάλη ποικιλία τυριών της ναξιώτικης τυροκομίας παρουσιάζουμε μερικά χαρακτηριστικά τυριά της Νάξου, όμως αξίζει να αναζητήσετε περισσότερα:
Το πιο γνωστό τυρί είναι ίσως η διάσημη Γραβιέρα Νάξου. Είναι τυρί ΠΟΠ (Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης) από το 1996 και η παρασκευή του είναι κατοχυρωμένη από το 1988. Παρασκευάζεται από 80% αγελαδινό γάλα κατ’ ελάχιστο, 20% αιγοπρόβειο γάλα κατά μέγιστο και παραδοσιακή πυτιά. Είναι επιτραπέζιο σκληρό τυρί, με ευχάριστη γεύση και άρωμα.
Τυρί ΠΟΠ είναι και η κοπανιστή Νάξου. Ανάλογα την εποχή παρασκευάζεται από παστεριωμένο αιγοπρόβειο ή αγελαδινό γάλα Νάξου. Είναι μαλακό τυρί ωρίμανσης με γεύση αρκετά δυνατή και αρκετά πικάντικη.
Πολύ γνωστό παραδοσιακό τυρί της Νάξου είναι και η ξυνομυζήθρα, ένα φρέσκο τυρί με ελαφρά ξινή γεύση, που φτιάχνεται κυρίως από κατσικίσιο γάλα.
Το τυρί είναι έτοιμο σε 24 ώρες από τη στιγμή που αρμέγεται το γάλα και πρέπει να καταναλώνεται μέσα σε λίγες μέρες, γιατί είναι φρέσκο και δεν περιέχει κανένα συντηρητικό.
Το ξυνοτύρι είναι ίδιο τυρί με την ξυνομυζήθρα, όμως αφήνεται να ξεραθεί αρκετές εβδομάδες, μέχρι να σκληρύνει.
Ένα άλλο παραδοσιακό τυρί είναι το Κεφαλοτύρι Νάξου που λέγεται Αρσενικό. Παρασκευάζεται από 100% πρόβειο γάλα. Είναι σκληρό τυρί, σε κυλινδρικό σχήμα με σκληρή και σχετικά λεπτή επιδερμίδα. Το χρώμα του είναι από υπόλευκο έως υποκίτρινο. Έχει ευχάριστη αλμυρή πικάντικη γεύση και πλούσιο άρωμα. Εκτός όμως από αρσενικό, η Νάξος παράγει και θηλυκό τυρί, το Θηλυκοτύρι.
Το τυρί αυτό βγαίνει αμέσως μετά την τυροκόμηση του «Αρσενικού», είναι λευκό, με βελούδινη υφή, ελαφριά βουτυράτη γεύση και ισορροπημένη αλμύρα. Παρ’ όλα τα χαμηλά του λιπαρά ( 19-21%) έχει ευχάριστη νοστιμιά και τρώγεται σκέτο, συνοδεύοντας κρασί.
Ένα άλλο τυρί είναι ο Κομός, που παράγεται μετά την τυροκόμηση και του Θηλυκού.
Οι τυροκόμοι της Νάξου μάζευαν ότι απέμενε από την τυροκόμηση, το ζύμωναν με αρωματικά βότανα του βουνού, και έφτιαχναν τον γευστικό κομό, ένα τυρί με πολύ χαμηλά λιπαρά, που συνοδεύει κυρίως τσίπουρο και ούζο.
