Ανεμόμυλοι
Οι δυο Ανεμόμυλοι στο λόφο του Αγ. Νικολάου ή “Λόφο των Μύλων” είναι κτίσματα του 18ου αιώνα και οι μοναδικοί διασωθέντες απ’ τους 10 μύλους που χτίστηκαν τα πρώτα μετά- επαναστατικά χρόνια στη Σαλαμίνα.
Οι μύλοι κατασκευάστηκαν από συντεχνίες ειδικών μυλοχτιστάδων μαστόρων, έχουν πυργόσχημη κουλουροκονική μορφή με εμφανή τειχοποιία και ασβεστόλιθους. Η πόρτα βλέπει την ανατολή. Επίσης υπάρχουν δύο παράθυρα στο Ανώι, το ένα ανατολικά και το άλλο δυτικά. Η οροφή τους είναι φτιαγμένη από χόρτα σε σχήμα τρούλου.
Σκοπός της λειτουργίας τους ήταν η κάλυψη των επισιτιστικών αναγκών του νησιού. Λειτουργούσαν παράλληλα με τους αλογόμυλους και τους χειρόμυλους μέχρι την τελευταία εικοσαετία του 19ου αιώνα. Τότε η λειτουργία τους σταμάτησε καθώς ιδρύθηκαν και λειτούργησαν στην παραλία Σαλαμίνας οι δύο πρώτοι ατμοκίνητοι αλευρόμυλοι.
Ιερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης
Το Μοναστήρι της Παναγίας Φανερωμένης βρίσκεται στην πευκόφυτη περιοχή «Φανερωμένη» του Δήμου Σαλαμίνας.
Η Μονή είναι τρίκλινη θολοσκέπαστη, βασιλικού ρυθμού, με κεντρικό τρούλο και τέσσερις πυργίσκους με πολεμίστρες. Η αγιογράφηση του καθολικού έγινε το 1735 απ’ τον αγιογράφο Γεώργιο Μάρκο με την τεχνική της νωπογραφίας.
Στη νότια πλευρά του καθολικού βρίσκεται ο Ναός του Αγίου Νικολάου όπου είναι τοποθετημένη η Αγία Κάρα του Οσίου Λαυρεντίου. Επίσης μπροστά στην ωραία πύλη υπάρχει ο Τάφος του Οσίου. Στο χώρο του μοναστηριού κτίστηκε το 1979 ο ναός της Αγίας Σοφίας.
Ως μουσείο χρησιμοποιείται ο Ναός των Αγίων Αποστόλων ο οποίος επανιδρύθηκε το 1661. Στο μουσείο φυλάσσονται περίτεχνες λειψανοθήκες με άγια λείψανα, Ιερά Σκεύη, χειρόγραφα στα τουρκικά τουρκοαραβικά και ελληνικά, φορητές εικόνες, μανουάλια βυζαντινοαραβικής τεχνοτροπίας, ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι του 1744, όπλα και ξίφη οπλαρχηγών της Επανάστασης του 1821.
Το μοναστήρι διαθέτει ξενώνα και γυναικείο οίκο ευγηρίας.
Το σπίτι του μεγάλου Έλληνα ποιητή Άγγελου Σικελιανού
Το σπίτι βρίσκετε στην παραλία της Μονής Φανερωμένης, αναστηλώθηκε (2003-2006) επί Δημαρχίας Βαγγέλη Αγαπίου. Σ’ αυτό έζησε για πολλά χρόνια και δημιούργησε το σημαντικότερο έργο του. Δίπλα στο σπίτι υπάρχει η προτομή του.
Ευριπίδειο Θέατρο
Το θέατρο κατασκευάστηκε το 1993 προς τιμή του μεγάλου τραγικού ποιητή Ευριπίδη ο οποίος είχε το ησυχαστήριό του στην περιοχή Περιστέρια του νησιού μας. Εγκαινιάστηκε το Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου από την τότε υπουργό πολιτισμού Άννα Ψαρούδα Μπενάκη.
Βρίσκεται στο λόφο “Πατρίς” και έχει χωρητικότητα περίπου 3000 θέσεων. Εκεί γίνονται εκδηλώσεις (κυρίως κατά την διάρκεια του καλοκαιριού) όπως μεγάλες συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις. Η πρόσβαση γίνεται είτε μέσω αυτοκινήτου στην βόρια είσοδο (όπου υπάρχει μεγάλος χώρος στάθμευσης), είτε με τα πόδια από την νότια είσοδο (Οδός Μ. Αλεξάνδρου).
Ναός Παναγίας Ελευθερώτριας
Ο ναός της Παναγίας Ελευθερώτριας βρίσκεται στο λόφο “Πατρίς”. Ο ναός ήταν τάμα του νησιού για την απελευθέρωσή του από τους Γερμανούς καθώς στο λόφο αυτό είχαν σκοτωθεί λόγω ναρκοθετήσεων πολλοί Σαλαμίνιοι.
Στα ερείπια των γερμανικών πυροβολείων χτίστηκε ο ναός το 1998 εις ανάμνηση της απελευθέρωσης του νησιού απ’ τους Γερμανούς στις 12 Οκτωβρίου 1944. Για αυτό το λόγο ονομάστηκε και Ελευθερώτρια και πανηγυρίζει τη 12η Οκτωβρίου.
Ναός Αγίου Δημητρίου – Τάφος Καραϊσκάκη
Ο Ναός του Αγ. Δημητρίου είναι η πρώτη ενορία του νησιού. Η ανέγερση του τωρινού ναού έγινε το 1806 πάνω σε ερείπια παλαιότερου ναού του 17ου αιώνα. Είναι βασιλικού ρυθμού μετά τρούλου και αποτελεί αντιγραφή της Μονής Φανερωμένης αλλά σε μικρότερη και απλούστερη μορφή.
Βέβαια το πιο ιστορικό κομμάτι του ναού είναι ο τάφος του οπλαρχηγού της Επανάστασης του 1821 Γεωργίου Καραϊσκάκη. Ο Καραϊσκάκης σε αυτό το ναό παρακολουθούσε τη Θεία Λειτουργία, αφού θεωρούσε προστάτη του τον Αγ. Δημήτριο.
Όταν τραυματίστηκε στο Φάληρο ζήτησε να επισκεφθεί το ναό του Αγίου για να γίνει καλά, αλλά ήταν γραπτό του να μπει στην εκκλησία πεθαμένος στις 23/4/1827.
Η τελευταία επιθυμία του ήταν να ταφεί στην εκκλησία του προστάτη Αγίου του, όπως και έγινε.
Το 1835, κατόπιν βασιλικού διατάγματος του Όθωνος, έγινε ανακομιδή των λειψάνων του. Το μεγαλύτερο μέρος των οστών του πήγε στο Φάληρο σε κενοτάφιο και ένα μέρος του έμεινε στον Άγιο Δημήτριο.
Ο ναός βρίσκεται στο κέντρο της πόλης της Σαλαμίνας στην αρχή της ομώνυμης οδού.
Λαογραφικό Μουσείο
Το Λαογραφικό Μουσείο του Δήμου Σαλαμίνος στεγάζεται σε μια ευρύχωρη αίθουσα του Νέου Δημαρχείου – Πολιτιστικού Κέντρου και φέρει το όνομα του Σαλαμίνιου φιλόλογου, λαογράφου, ερευνητή, Πέτρου Φουρίκη Δ/ντή του Λαογραφικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών μέχρι το 1936.
Στο μουσείο αυτό είναι συγκεντρωμένα πλήθος από Λαογραφικά αντικείμενα της ζωής της Σαλαμίνας αλλά και της Ιστορίας του τόπου. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή η συλλογή ανδρικών και γυναικείων τοπικών ενδυμασιών που άρχισε να φτιάχνεται από το 1962. Η συλλογή ζιπουνιών (τζάκων), μας πηγαίνει πίσω 300 χρόνια, μας δίνει εικόνα της εποχής και μας βοηθά να δούμε την ποικιλία και την αισθητική αντίληψη στα ενδυματολογικά του τόπου.
Επίσης στο μουσείο αυτό παρουσιάζονται έπιπλα διαφόρων εποχών, αργαλειοί, οικιακά σκεύη, εργαλεία διαφόρων επαγγελμάτων κυρίως γεωργικά καθώς και διάφορα κεραμικά και χάλκινα αντικείμενα του καθημερινού βίου σε πρωτότυπα σχέδια.
Τα όπλα του ’21 (σπάθες, γιαταγάνια, καριοφίλια, πιστόλες, ξίφη) και το αργυρόκουμπο της φέρμελης του στρατηγού Γ. Καραϊσκάκη μας υπογραμμίζουν την συμμετοχή στους αγώνες και ένδοξη ιστορία της Σαλαμίνας. Στις συλλογές του μουσείου περιλαμβάνονται επίσης εικόνες της μεταβυζαντινής περιόδου, εκκλησιαστικά σκεύη και ιερατικά αντικείμενα (αστερίσκοι, αρτοφόρια, δισκάρια, δισκοπότηρα, αγιαστούρες, ξύλινες σφραγίδες, ζώνες, πόρπες…) καθώς επίσης και σπάνια έγγραφα 18ου και 19ου (προικοσύμφωνα, ξωφύλλια, δημόσια έγγραφα…) και πλούσιο φωτογραφικό υλικό από το 1850 και δώθε, πίνακες ζωγραφικής και παραδοσιακά μουσικά όργανα.
Σπήλαιο του Ευριπίδη
Το ιστορικό σπήλαιο βρίσκεται κοντά στον όρμο των Περιστερίων (νότια του νησιού απέναντι από την Αίγινα και την αρχαία Τροιζήνα). Η είσοδος του είναι πολύ στενή, αθέατη από την ακτή και βρίσκεται σε υψόμετρο 120 περίπου μέτρων απ’ την επιφάνεια της θάλασσας. Απ’ το φυσικό άνδηρο της εισόδου υπάρχει καταπληκτική θέα προς το Σαρωνικό.
Το σπήλαιο, το οποίο θυμίζει λαβύρινθο καθώς διαθέτει 10 θαλάμους με στενότατους διαδρόμους και οροφές με σταλαγμιτικά παραπετάσματα, έχει συνολικό μήκος 47 μέτρα. Από τα ευρήματα αποδεικνύεται η χρήση του σπηλαίου κατά τη διάρκεια των εξής 5 περιόδων: Νεώτερη Νεολιθική, Ύστερη Μυκηναϊκή, Κλασική και Ρωμαϊκή εποχή και Φραγκοκρατία.
Μεταξύ των ευρημάτων αναφέρονται κοσμήματα, νομίσματα, αντικείμενα θρησκευτικής λατρείας, μια σιδερένια αιχμή και ένα τμήμα σκάφους με το όνομα του Ευριπίδη στην εξωτερική του πλευρά.
Τα ευρήματα των ανασκαφών καθώς και φιλολογικές πληροφορίες σε κείμενα του Φιλοχόρου, του Σατύρου, του Ανώνυμου Συντάκτη του Βίου του Ευριπίδη και του Aulus Gellius έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι το σπήλαιο της Σαλαμίνας ήταν το ησυχαστήριο του Ευριπίδη. Μάλιστα θεωρείται πιθανό ότι ο μεγάλος τραγικός επεξεργάστηκε την τραγωδία του “Ιππόλυτος” στο σπήλαιο της Σαλαμίνας.
Μπορεί κάποιος να φτάσει στο πλάτωμα της εισόδου του σπηλαίου ξεκινώντας απ’ τον όρμο των Περιστερίων και περπατώντας περίπου 20 λεπτά. Στο δρόμο προς το σπήλαιο υπάρχει μια αρχαία πηγή νερού και το Ιερό του Διονύσου.
Η Πόλη της Αρχαίας Σαλαμίνας
Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν δύο πόλεις στο νησί της Σαλαμίνας, την Αρχαία και την Ομηρική Σαλαμίνα. Η τελευταία βρισκόταν στη Νότια πλευρά του νησιού και ήταν “νοτίως τετραμμένην προς Αίγιναν” όπως αναφέρει ο Παυσανίας. Η αρχαία πόλη ήταν στη χερσονοειδή περιφέρεια που σήμερα ονομάζεται Κυνόσουρα και στην αμέσως μικρότερη χερσόνησο όπου σήμερα βρίσκεται το Καματερό και μέρος του Αμπελακίου. Η κυρίως πόλη βρισκόταν στην πλευρά του Αμπελακίου και διέθετε ερείπια περιβόλου, τειχών και οικοδομημάτων αρχαίων τα οποία σχετίζονται με τα “αγοράς ερείπια”, το “Αιάντειον”, το “Τέμενος Αίαντος”, το “Ιερόν Ασκληπιού”, τον “Βωμόν των δώδεκα Θεών”, τον ανδριάντα του Σόλωνος και της Δημοκρατίας, τη Στοά την Εξέδρα, το Γυμνάσιος, τα Ιερά του Ερμού και του Διονύσου, όπου εκεί εκτελούνταν οι ιστορικές “Έρμαιαι και Διονύσου Εορταί”. Επίσης υπήρχαν ακόμη το τρόπαιο της Αρτέμιδος και του Δία, των Μοιρών, θέατρο και ισχυρό λιμάνι με ναυπηγικές εγκαταστάσεις το οποίο είναι εμφανέστατο μέχρι σήμερα.
Το αρχαιολογικό μουσείο
Στη Σαλαμίνα λειτουργεί το αρχαιολογικό μουσείο το οποίο φιλοξενεί εκθέματα από το σπήλαιο του Ευριπίδη, κυρίως, αλλά και εκθέματα από διάφορες ανασκαφές που έχουν γίνει στο νησί.
